ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 7، مهر 1403 ، شماره پی در پی 101

تحلیل سبک روایی داستان پست مدرن فارسی بر اساس الگوی نشانه معناشناسی گریماس (مطالعۀ موردی داستان کریستین و کید و شازده احتجاب از هوشنگ گلشیری)

صفحه (145 - 171)
مریم مودت ، فروغ کاظمی (نویسنده مسئول)، بهرام مدرسی
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1402

چکیده

زمینه و هدف: یکی از نظریه پردازان ساختارگرا، آلژیر داس ژولین گریماس[1] زبان‌شناس اهل لیتوانی است که از معروفترین نظریه پردازان معناشناسی در حوزۀ روایت شناخته شده است. هدف پژوهش حاضر بررسی نظام نشانه معناشناسی گریماس در دو اثر برجستۀ گلشیری میباشد.

روش پژوهش: روش انجام تحقیق حاضر، توصیفی- تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای است که با تکیه بر رویکرد نشانه معناشناسی گفتمانی گریماس، به بحث و بررسی خواهد پرداخت. جهت دستیابی به اهداف پژوهش دو داستان کریستین و کید و شازده احتجاب بصورت کامل مطالعه شده است.

یافته های پژوهش: رمان کریستین و کید و شازده احتجاب بدلیل ساختار روایی پیچیده و برخورداری از مؤلفه های پست مدرنیستی مانند عدم قطعیت، زمان‌پریشی و در هم آمیختن دنیای واقعی با جهان ذهنی راوی (نویسنده) قابلیت خوانش از منظر الگوی گریماس را دارد.

نتایج پژوهش: رمان کریستین و کید با تأکید بیشتر نویسنده بر جنبه های عاطفی، روحی و درونی شخصیتهای داستانی از جمله راوی و کریستین، رویکردی از الگوی شوشی (عاطفی) را بخوبی در خود هویدا ساخته است؛ در رمان مذکور تأکید و توجه گلشیری بر عوامل عاطفی و حسی ادراکی سبب ایجاد نوعی کنش عاطفی میان راوی و کریستین شده است و در رمان شازده احتجاب خویشکاری و تأکید اصلی نویسنده بر نشان دادن کنشهای کنشگران اصلی اعم از کنشگران حاضر در داستان و زنجیرۀ روایی تقابلی میان این شخصیت‌هاست.

کلمات کلیدی
ادبیات معاصر , رمان پست مدرن , نشانه - معناشناسی گفتمانی , هوشنگ گلشیری , گریماس.

• احمدی. بابک (1388). ساختار و تأویل متن. چاپ دوازدهم. تهران: مرکز، ص 64.
• اسکولز. رابرت (1383). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمه: فرزانه طاهری. تهران: آگاه، صص 147 154.
• آیتی. اکرم (1392). بررسی نشانه معناشناسی گفتمانی در شعر پی‌دار چوپان نیما یوشیج. جستارهای ادبی. شمارۀ 180. صص 105 124.
• بابایی. پرویز (1390). فرهنگ اصطلاحات فلسفه: انگلیسی فارسی، چاپ سوم، تهران: نگاه، صص102-98.
• بابک معین. مرتضی (1394). معنا بمثابه تجربۀ زیسته؛ گذر از نشانه شناسی کلاسیک به نشانه شناسی با دورنمای پدیدارشناختی. با مقدمه: ایک لاندوفسکی. تهران: سخن، صص 112 114.
• بیات‌فر. فاطمه و اسپرهم. داوود (1399). تحلیل نظامهای گفتمانی پیرجنگی. متن‌پژوهی ادبی دورۀ 24. شمارۀ 84. صص 35 54.
• تادیه. ژان. ایو (1378). نقد ادبی در قرن بیستم. ترجمه: مهشید نونهالی. تهران: نیلوفر، ص 254.
• تایسن. لوئیس (1387). نظریه های نقد ادبی معاصر. ترجمه: مازیار حسین‌زاده و فاطمه حسینی. تهران: نگاه امروز، ص 365.
• خراسانی. فهیمه (1389). بررسی ساختار روایی داستان سیاوش بر پایه نظریه نشانه معناشناسی روایی گریماس. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه تربیت مدرس، صص55-62.
• سجودی. فرزان (1384). نشانه شناسی و ادبیات. تهران: فرهنگ کاوش، ص 33.
• ..................... (1388). نشانه شناسی؛ نظریه و عمل. تهران: علم، صص 68 66 65.
• شعیری. حمیدرضا (1392). تجزیه و تحلیل نشانه معناشناختی گفتمان. چاپ سوم. تهران: سمت، صص 8 296- 5 17-162.
• .......................... (1395). راهی به نشانه معناشناسی سیال با بررسی موردی ققنوس نیما. تهران: علمی و فرهنگی، صص 18 23 27- 40 45 91
• ........................... (1388). از نشانه شناسی ساختگرا تا نشانه معناشناسی گفتمانی.نقد ادبی. شمارۀ 8. صص 33 51.
• ............................. (1395 ب) نشانه معناشناسی ادبیات: نظریه و روش تحلیل گفتمان ادبی. تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس، صص 17 18 19.
• شعیری. حمیدرضا و وفایی. ترانه (1388). راهی به نشانه معناشناسی سیال. تهران: علمی و فرهنگی، ص 20.
• شمیسا، سیروس (1378). نقد ادبی. تهران: فردوس، ص 196.
• ضیمران. محمد (1383). درآمدی بر نشانه شناسی هنر. چاپ دوم. تهران: نشر قصّه، ص 19.
• عباسی. علی (1383).کارکرد روایی معنایی نشانه ها در تابلو قربانی کردن حضرت ابراهیم. مجموعه مقالات اولین هم‌اندیشی نشانه شناسی هنر. تهران: فرهنگستان هنر، صص 205 226.
• ................. (1389). تحلیل گفتمانی شازده کوچولو نظام معنایی منسجم تشکیل شده از ساختارهای تو در تو، تسلسلی و تکراری. پژوهشهای زبان و ادبیات تطبیقی. شمارۀ 1. صص 65 84.
• عباسی. علی و مرادی. میترا (1396). بررسی تولید معنا در نظام گفتمانی روایی رمان‌" و اگر حقیقت داشت" اثر مارک لوی بر اساس الگوی مطالعاتی گریماس. نقد زبان و ادبیات خارجی. دورۀ چهاردهم. شمارۀ 19. صص 259 278.
• قابلی. نرجس و همکاران (1400). بررسی ساختار در حکایت مرزبان‌نامه و هفت پیکر با استفاده از الگوی کنشی گریماس. مطالعات و تحقیقات ادبی دانشگاه خوارزمی سال 12. شمارۀ 11. پیاپی 19. صص 93 110.
• گریماس. آلژیرداس ژولین (1389). نقصان معنا. ترجمه و شرح: حمیدرضا شعیری. تهران: علم، صص 47-30-15-10-101-99.
• گرین. کیت و لبیهان. جیل (1383). درسنامه نظریه و نقد ادبی. ترجمه: گروه مترجمان. تهران: روزنگار، ص 110.
• گلشیری. هوشنگ (1350). کریستین و کید. چاپ اول. تهران: انتشارات زمان.
• .......................... (1368). شازده احتجاب. چاپ هشتم. تهران: زمستان.
• لچت. جان (1378). پنجاه متفکر معاصر؛ از ساختارگرایی تا پسامدرنیته. ترجمه: محسن حکیمی.. چاپ دوم. تهران: خجسته، ص 227.
• مولودی. فؤاد و هدایتی. محمد (1401). فرم رمان و ساخت اجتماعی آگاهی تأملی لوکاچی در کریستین و کید گلشیری. نقد و نظریه ادبی. سال هفتم. دورۀ اول. شمارۀ پیاپی 13. صص 137 158.
• وارمیلی. نادیا و کاظمی فروغ (1401). بررسی سبک فکری و عاطفی شخصیتهای داستان شیر و گاو در کلیله و دمنه نصرالله منشی از دیدگاه نشانه ‌معناشناسی گفتمانی. نشریه سبک شناسی نظم و نثر فارسی ‌(بهار ادب). دورۀ 15. پیاپی 73. صص 165 177.
• ........................................ (1401). بررسی جایگاه روایی حیوانات در کلیله و دمنه با رویکرد نشانه معناشناسی گفتمانی گریماس. فصلنامۀ زبانشناسی اجتماعی. دورۀ پنجم (سری جدید). شمارۀ 3. پیاپی 19. صص 53 65.
• هاجری، حسین (1384). انعکاس اندیشه های پست مدرن در ادبیات داستانی معاصر ایران 1357 1379. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ص 229.