فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 12، شماره 1، بهار 98 ، شماره پی در پی 43

تحلیل ساختار روایت، طرح و شخصیّت در منظومۀ یوسف و زلیخای جامی

صفحه (103 - 122)
سید علی محمد سجادی (نویسنده مسئول)، برات محمدی
تاریخ دریافت مقاله : زمستان 96
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهار 97

چکیده
داستان یوسف و زلیخا در قرآن با عنوان«احسن القصص» یاد شده و در ادب فارسی گویندگان و شاعران زیادی از مضامین و بن مایه های این قصّه به صورت تمثیلی، رمزی و تلمیح گونه بهره برده و یا در قالب منظومه های مستقل به نظم در آورده اند. نورالدین جامی داستان دلداگی زلیخا به یوسف را با چاشنی عرفان و آراسته به ظرایف و نکته های ادبی در زیباترین و دلکشترین شکل و به تعبیر خودش « به احسن وجه» به نظم درآورده است. هرچنداین منظومه از جوانب گوناگون قابل بررسی است امّا از نظر اجزاء و عناصر داستانی با داستانهای غنایی تناسب بیشتری دارد و از کشش داستانی لازم برخوردار است. پرسش عمده این استکه آیا حوادث و وقاع این داستان دلکش به صورتسلسله وار و بر اساس روابط علّی و معلولی پیش رفته است؟ برای این منظور ساختار روایت، طرح داستانی و نقش شخصیّتها در گسترش وقایع، مطابق نظریات ساختارگرایان برجسته، مورد تحلیل قرار گرفته است.در این داستان یوسف برای رسیدن به پیامبری(تحقّق رؤیا) و زلیخا برای رسیدن به معشوق نموده شده درخواب در حرکتند و سلسلۀحوادث و پیرفتهای دراین راستا امتداد مییابند.

کلمات کلیدی
یوسف و زلیخا , عبدالرحمن جامی , ساختار روایی , طرح , شخصیّت

• « احسن القصص حکایت کیست: زلیخا یا یوسف»، مرگورین، گاین کارن، و افسانه نجم آبادی، (1384)، مترجم عباس امام، نامۀ انجمن، شمارۀ 17
• آناتومی و ساختار درام، قادری، نصرالله، (1380)، تهران: نیستان
• «بررسی ساختار روایی دو روایت از داستان غنایی یوسف و زلیخا»، کرمی، محمد حسن، حقیقی، شهین، (1388)، پژوهشنامۀ ادب غنایی، شمارۀ13، صص 89- 124
• « پژوهش تطبیقی داستان یوسف و زلیخا در ادبیات اسلامی»، خسروی، زهرا، (1388)، فصلنامۀ دانشنامه، دورۀ2، صص33- 77
• پژوهشی در جلوه های هنری داستانهای قرآن، بستانی، محمود،( 1384)، ترجمۀ موسی دانش، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی
• «تحلیل و مقایسۀ منظومۀ یوسف و زلیخای جامی با قصّۀیوسف(ع) در قرآن کریم»، براتی، محمود،(1381)، مجلۀعلمی–پژوهشی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دورۀ دوم، شمارۀ28و 29
• دانشنامۀ نظریه های ادبی معاصر، مکاریک، ایرناریما(1386)، ترجمۀ مهران مهاجرو محمّد نبوی، تهران: آگه
• دستور زبان داستان، اخوّت، احمد،(1371)، اصفهان: نشر فردا
• راهنمای نظریۀ ادبی معاصر، سلدن، رامان، و پیتر ویدوسون، (1384)، ترجمۀ عباس مخبر، چاپ سوم، تهران: طرح نو
• ریخت شناسی قصه های پریان، پراپ، ولادیمیر،(1368)، ترجمۀ فریدون بدره ای، تهران: انتشارات توس
• ساختار و تأویل متن، احمدی، بابک، (1384)،چاپ هفتم، تهران: نشر مرکز
• « شیوه های شخصیّت پردازی»، عبدالهیان، حمید، (1380)، فصلنامۀ ادبیّات داستانی، شماره 54
• عناصر داستان، میرصادقی، جمال(1385)، چاپ نجم، تهران:انتشارات سخن
• فرهنگ اصطلاحات ادبی، داد، سیما،(1387)، چاپ چهارم، تهران: مروارید
• مثنوی هفت اورنگ، جامی، عبدالرحمن، (1387)، تصحیح مرتضی مدرس گیلانی، چاپ دوم، ناشر اهورا- مهتاب
• هنر داستان نویسی، یونسی، ابراهیم، (1388)، چاپ هشتم، تهران: انتشارات نگاه