ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 10، دی 1401 ، شماره پی در پی 80

تأملی در روش‌شناسی نسخ شروح خطی شرفنامۀ نظامی گنجوی

صفحه (141 - 155)
اباصلت احمدی دیزج (نویسنده مسئول)، ابراهیم اقبالی ، محمدرضا عابدی
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1400

چکیده

زمینه و هدف: بر آثار پررمزوراز نظامی شروحی نوشته ‌شده که تا کنون کمتر مطالعه شده است. روش‌شناسان این شروح، رمزورازهای مطرح‌شده در آنها را برای مخاطبان آشکار میسازند و علاوه بر معرفی آنها، محققان امروزی را در نوشتن توضیحات دقیق و علمی راهنمایی میکنند. هدف این پژوهش، روش شناسی نسخه های خطی شرحهای شرفنامۀ نظامی گنجوی است.

روش مطالعه:در این تحقیق، روش‌شناسی چهار شرح خطی شرفنامه مبتنی بر دو جنبۀ ساختار و محتوا مطالعه شد. ابتدا در جنبۀ ویژگیهای ساختاری و شکلی به روش نگارش مقدمه و پیشانی شروح، علت شرح، چگونگی معرفی متن مبنا، چگونگی پایان شرح، عنوان‌بندی شرح، نشانه گذاری و تعداد ابیات مشروح و کاربرد علائم اختصاری پرداخته شده است. سپس ازنظر محتوایی روش شارحان برای تفهیم ابیات شرفنامۀ نظامی توضیح داده شده است.

یافته ها: شارحان شروح خطی بیشتر از ابزار و گزاره هایی مانند استشهاد، استناد، بیان معانی مفردات و ابیات و مفاهیم آنها، توضیح نکات ادبی و قواعد دستوری استفاده کرده اند. به عبارتی سعی کرده اند بیشتر نکات زبانی، ادبی و فکری را توضیح دهند.

نتیجه گیری: مقایسه این شروح خطی نشان میدهد مؤلفه های شرح استنادی لغات دشوار، معانی و مفاهیم ابیات، استشهاد آیات، روایات و اشعار، پرداختن به موضوعات متنوع، توضیح اصطلاحات گوناگون، توجه به نسخه بدلها بترتیب در نسخه های «عم»، «مجس» و «مجک» رعایت شده است اما در شرح «مجن» شرح لغات و مفاهیم موجز، مختصر و تلگرافی انجام‌ گرفته و میتوان آن را فرهنگ‌واره ای با توضیحات محدود ابیات دانست.

کلمات کلیدی
روش‌شناسی , نسخ شروح خطی , شرفنامۀ نظامی گنجوی

• آرزو، سراج‌الدین علی‌خان. نسخه خطی شرح اسکندرنامه. تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی. «عم» (1293 هـ.ق.).
• اکرم صاحب، محمد. نسخه خطی شرح اسکندرنامه. تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی «مجن» (قرن 13).
• ترابی، سید محمد (1370) حکیم نظامی مبتکر ساقینامه. آشنا، (2) 1.
• ثروتیان، بهروز (1368) شرح و توضیح شرفنامه نظامی گنجوی. مشهد: توس.
• حقیقت، سید صادق (1382). بر حاشیۀ روش تحقیق در علوم سیاسی. دانش‌پژوهان، ش1، صص 33-42.
• رادفر، ابوالقاسم. (1371) کتابشناسی نظامی گنجوی. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
• شمیسا، سیروس، (1374). انواع ادبی. چاپ سوم، تهران: فردوس.
• عطایی، رسول (1399) چگونگی رمزگشایی از نشانه های کتابها و نویسندگان در نسخه های خطّی، دانشها و آموزه های قرآن و حدیث. (9) 3، صص 100-136.
• علوی مقدم، مهیار. (1389) آسیب‌شناسی ساختار «شرحنویسی» در حوزۀ فهم ادبی. فنون ادبی، (2) 2، صص 63-80.
• فرزاد عبدالحسین. (1388) دربارۀ نقد ادبی. چاپ پنجم، تهران: قطره.
• ناشناس. نسخه خطی شرح اسکندرنامه. تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی. «مجک» (بی‌تا).
• نصیرالدین سفیانی، محمد. نسخه خطی شرح شرفنامه. تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی. «مجس»، (قرن 12).
• نوشادی، محمودرضا و همکاران (1390). چگونگی طرح هویت ملی در کتابهای تعلیمات اجتماعی پنجم دبستان و سوم راهنمایی. پژوهشهای برنامۀ درسی (1) 1، صص 139-167.