ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 5، مرداد 1399 ، شماره پی در پی 51

بررسی چند ویژگی سبکی گفتمان‌ساز در درّۀ نادره

صفحه (239 - 259)
نسرین خانی ، غلامرضا سالمیان (نویسنده مسئول)، عامر قیطوری
تاریخ دریافت مقاله : پاییز 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : زمستان 1398

چکیده

درّۀ نادره، تألیف میرزامهدیخان استرآبادی کتابی در تاریخ افشاریّه است. با توجّه به جایگاه ویژۀ نویسنده در دستگاه نادر، این کتاب مشحون است از اطّلاعات ارزشمند و دسته اوّل در تاریخ دوران مذکور و از این جهت یکی از منابع اصلی پژوهشهای تاریخی مربوط به اواخر دورۀ صفویّه، دورۀ افشاریّه و حتّی آغاز دورۀ زندیّه به شمار می‌آید. موقعیّت ویژۀ نویسنده ایجاب میکرده که افزون بر تصریح به برخی وقایع، پاره ای دیگر از رخدادهای زمانه را تلویحی بیان کند. برای رسیدن توأمان به لایه های پنهان متن و ویژگیهای سبکی آن، میتوان از تحلیل گفتمان انتقادی بهره برد؛ کاری که این نوشتار بدان پرداخته است. در این نوشتار با انتخاب پنج ویژگی سبکی خاصّ این کتاب، یعنی: براعت استهلال ویژه در آغاز هر فصل، واژه پنداریِ عبارتها و جملات عربی، الگوی ویژۀ فعل مجهول، تناسب و ایهام تناسب مفرط و توصیفهای طولانی، آنها را با آنچه نورمن فرکلاف، زبانشناس انگلیسی در رویکرد خود به تحلیل گفتمان انتقادی در نظر داشته، تطبیق دادیم. یافته های پژوهش حاکی از آن است که این ویژگیهای سبکی را میتوان در ذیل دسته ‌بندیهای فرکلاف، به عنوان عوامل گفتمانساز متن در نظر گرفت؛ افزون بر آن برخی از ویژگیها نظیرِ بهره گیری افراطی از تناسب و ایهام تناسب (و به تبع آن: سجع و جناس)، واژه پنداری عبارت و جمله و براعت استهلال، از نکاتی است که در دسته ‌بندیهای فرکلاف جای ندارد و میتوان آنها را نیز در آن دسته ‌بندی گنجاند.

کلمات کلیدی
درّۀ نادره , استرآبادی , تحلیل گفتمان , فرکلاف , سبک‌ شناسی

• بررسی تطبیقی تاریخ‌نگاری تاریخ عالم‌آرای عباسی با تاریخ عالم‌آرای نادری. پرگر، پریسا. (1392). استاد راهنما: علی اصغر میرزایی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. اراک: دانشگاه اراک.
• بررسی جلوه‌های بلاغت در کتاب درّۀ نادره. فولادی، شهرام. (1393) . استاد راهنما: محمدتقی آذرمینا و حمید طاهری. پایان‌نامۀ دکتری. قزوین: دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره).
• بررسی گفتمان قدرت و زبان در تاریخ بیهقی بر پایه‌ی رویکرد تاریخ‌گرایی نوین. مهدی‌پور، اعظم. (1392). راهنما: مهیار علوی‌مقدّم. پایان¬نامۀ کارشناسی ارشد. سبزوار: دانشگاه تربیت معلم سبزوار.
• تاریخ‌نگاری میرزا مهدی خان استرآبادی و تأثیر آن بر تاریخ‌نگاری در دوره‌های زندیه و متقدّم قاجاریه. حاجی‌زاده، منصوره. (1382). استاد راهنما: محمدعلی کاظم بیگی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه الزهرا (س).
• تحلیل زیباشناختی درّۀ نادره میرزا مهدی خان استرآبادی با توجّه به نظریّۀ رومن یاکوبسن. ابراهیمی لیالکل. (1392). استاد راهنما: محمدعلی خزانه‌دارلو. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. رشت: دانشگاه گیلان.
• تحلیل گفتمان تاریخ نگاری کرد. رحیمی، جلال الدین. (1394). راهنما: جلیل کریمی. پایان¬نامۀ کارشناسی ارشد. کرمانشاه: دانشگاه رازی.
• تحلیل گفتمانی تاریخ بیهقی. رضا پور، جعفر. (1392). راهنما: قدسیه رضوانیان. پایان-نامۀ کارشناسی ارشد. بابلسر: دانشگاه مازندران.
• تحلیل انتقادی گفتمان. فرکلاف، نورمن. (1379). ترجمۀ فاطمه شایسته¬پیران و دیگران. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دفتر مطالعات و توسعۀ رسانه¬ها.
• درّۀ نادره. استرآبادی، میرزامهدی‌خان. (1341). به کوشش سیّدجعفر شهیدی. تهران: کاربرد عبارتهای عربی در مرزبان‌نامه، سالمیان غلامرضا، صیدی، کریم و امیری کله جویی، هاجر. (1391). کاوشنامه ادبیّات تطبیقی، سال دوم، شمارۀ8، صص27-49.
• کارآمدی الگوی تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف در نقد و ارزیابی برابرها در متون ترجمه شده خواهران اثر جیمز جویس. آقاگل‌زاده، فروس؛ ارجمندی، معصومه؛ گلفام، ارسلان و کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه. (1389). پژوهشهای زبان و ادبیّات تطبیقی. دورۀ 1، شمارۀ 3، صص 1-24.
• گفتمان‌شناسی رایج و انتقادی. یارمحمّدی، لطف‌الله. (1383). تهران: هرمس.