ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 1، فروردین 1400 ، شماره پی در پی 59

بررسی ویژگیهای سبکی «غُرَرِ دُرَر» حسینی سمرقندی

صفحه (65 - 81)
حسین پورشریف ، رضا فهیمی (نویسنده مسئول)، منیژه فلاحی
تاریخ دریافت مقاله : دی 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1399

چکیده

زمینه و هدف: کتاب «غررِ درر»، اثر ابوالبرکات حسینی سمرقندی (زنده در نیمۀ دوم قرن پنجم هجری)، یکی از متون ادبی - اخلاقی است که با وجود دارا بودن حکایات آموزنده از صدر اسلام و گفتار بزرگان اُمّت از پیامبر و صحابه و امامان گرفته تا اولیا و مشایخ، متأسفانه با گذشت قرنها از نگارش آن و داشتن نسخه های خطّی ارزشمند، تا کنون تصحیح و منتشر نشده است. هدف این پژوهش بررسی ویژگیهای سبکی این کتاب در سه سطح زبانی، ادبی و فکری است.

روش مطالعه: پژوهش حاضر با روش تحقیق «توصیفی - تحلیلی» و ابزار «کتابخانه ای» انجام شده است.

یافته ها: با بررسی مشایخ و استادان روایت وی و دورۀ حیات و سال فوت آنها و شخصیتهایی که در کتاب از آنها یاد شده، پی برده شد که نویسندۀ «غررِ درر» در قرن پنجم هجری بدنیا آمده است. با بررسی ویژگیهای سبکی کتاب، روشن شد که نویسنده در نگارش کتاب، پایش را از زبان معیار آن دوره، فراتر نگذاشته است.

نتیجه گیری: نثر کتاب، ساده و مرسل است، به دور از صنایع و قیود لفظی خاص و رها از هرگونه تصنّع و تکلّفی. از نظر اعتقادی و کلامی نیز میتوان حسینی سمرقندی را «صوفیِ سنّی‏مذهبِ ماتُریدی» دانست که ارادت ویژه ای به اهل بیت پیامبر - علیهم السلام - داشته است. کتاب از لحاظ ساختار و محتوا به سبک «تنبیه الغافلین» ابواللیث سمرقندی تدوین شده است.

کلمات کلیدی
محمدبن احمد حسینی سمرقندی , غررِ درر , نسخۀ خطی , تصحیح متن , ویژگی سبکی.

• احادیث و اخبار، حسینی سمرقندی، محمّدبن احمد. (تاریخ کتابت: 1267ق). قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، شمارۀ ثبت: 2598، [نسخۀ خطی].
• الآثار الخطیه فی المکتبه القادریه فی جامع الشیخ عبدالقادر الگیلانی ببغداد، رؤوف، عبدالسلام. (1974). بغداد: دارالعربیه للموسوعات.
• تاریخ زبان فارسی، ناتل خانلری، پرویز. (1357). جلد 2، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
• تاریخ نسخه‏پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‏های خطی، مایل هروی، نجیب. (1395). تهران: سورۀ مهر.
• تدریب الراوی، سیوطی، جلال الدین. (1415ق). تحقیق ابو قتیبه نظر محمد الفاریابی، ریاض: مکتبه الکوثر.
• سبک‌شناسی نثر پارسی از قرن چهارم تا قرن سیزدهم، غلامرضایی، محمّد. (1394). تهران: سمت.
• سبک‏شناسی نثر، شمیسا، سیروس. (1383). تهران: میترا.
• سبک‏شناسی یا تاریخ تطوّر نثر فارسی، بهار، محمّدتقی. (1386). تهران: امیرکبیر.
• طبقات‌الصوفیه، مناوی، محمّد عبدالرئوف. (1386). تحقیق و تصحیح محمّد ادیب الجادر، بیروت: دار صادر.
• غررِ درر، حسینی سمرقندی، محمّدبن احمد. (تاریخ کتابت: 1216ق). تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شمارۀ ثبت: 511516 (IR10-39993)، [نسخۀ خطی].
• غررِ درر، راهى، فخرالدین، دهلی: کتابخانۀ دکتر ذاکر حسین، شمارۀ ثبت: B210، [نسخۀ خطی].
• غرر و درر، حسینی سمرقندی، محمّدبن احمد. (تاریخ کتابت: 1246ق).
• یزد: کتابخانۀ میرزامحمّد کاظمینی، شمارۀ ثبت: 463، [نسخۀ خطی].
• فنّ نثر در ادب پارسی، خطیبی، حسین. (1366). جلد 1، تهران: زوّار.
• فهرست میکروفیلم نسخه‌های خطّی فارسی و عربی کتابخانۀ دکتر ذاکر حسین، جامعۀ ملیه اسلامیۀ دهلی نو. (1389). به کوشش مرکز میکروفیلم نور (ایران - هند)، دهلی نو: مرکز میکروفیلم نور.
• فهرست میکروفیلمها و نسخ خطی موزۀ ملّی ایران، ریاضی، محمّدرضا.
• (1374). تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
• فهرست نسخه‌های خطی کتا‌بخا‌نه‌ آیتالله‌ گلپا‌یگا‌نی‌، صدرایی خویی، علی. حافظیان، ابوالفضل. (1388). تهران: کتا‌بخا‌نۀ‌ مجلس‌ شورای اسلامی‌؛ مشهد: مؤسسۀ‌ فرهنگی‌- پژوهشی‌ الجواد.