ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 9، آذر 1399 ، شماره پی در پی 55

بررسی و مقایسه مضامین مشترک در تحفه الغرائب طبری و عجایب نامه همدانی

صفحه (285 - 307)
پروین ابیضی اسفهلان (نویسنده مسئول)، احمد محمدی
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تیر 1399

چکیده

موضوع پژوهش حاضر بررسی و مقایسه مضامین مشترک در تحفه الغرائب طبری و عجایب نامه همدانی است. فن عجایب نامه نویسی و پژوهش در شگفتیهای عالم توسط نویسندگان علاقمند در ادوار مختلف مورد توجه واقع شده است. اغلب پژوهشگران، کتابها و نوشته های مربوط به موضوع عجایب نامه نویسی را در ردیف کتب جغرافیا دسته بندی کرده اند ولی باید توجه داشت که گستره مطالب موجود دراین کتب، فراتر ازحدود جغرافیایی است و مصادیق مورد اشاره درآنها به منزله دانشنامه ای از علوم مختلف-البته بعضا با چاشنی تخیل و اغراق- قابل بررسی هستند.

دو اثر مورد مطالعه دراین تحقیق در فاصله تقریبی نیم قرن از یکدیگر نگارش
یافته اند که به خاطر قدمت کتاب تحفه الغرائب، برخی از مضامین این کتاب در عجایب نامه همدانی دیده میشود.

سوال اصلی پژوهش: همدانی در اثر خود تا چه اندازه از مضامین تحفه الغرائب بهره جسته و چه وجوه اختلافی بین مضامین مشترک دوکتاب دیده میشود؟

پاسخ احتمالی این پرسش اینکه همدانی حدود نیمی از مضامین کتاب تحفه الغرائب در زمینه عجایب نویسی را از بابهای بیست و یکم تا بیست و ششم این کتاب اخذ کرده است. وجوه اختلاف بین این مضامین بسیار اندک و عمدتا مربوط به مکان آن پدیده ها و یا نام پدیده های شگفت است.

کلمات کلیدی
عجایب نامه , طبری , همدانی , نثر فارسی قرن چهار و پنج , مضامین مشترک

• الف)کتابها
• - الفهرست،محمدبن¬اسحاق¬بن¬ندیم(1381)،ترجمه¬وتحشیه:محمدرضا¬تجدد،چاپ-اول،تهران:اساطیر.
• - تاریخ¬ادبیات در ایران،صفا،ذبیح¬الله (1356)،جلد اول، تهران: انتشارات¬امیرکبیر.
• - تحفه¬الغرائب،طبری،محمدابن¬ایوب¬الحاسب(1391)،تصحیح:جلال¬متینی،چاپ¬دوم، تهران: کتابخانه، موزه و مرکزاسناد مجلس¬شورای¬اسلامی.
• - روایت،شکل و ساختار عجایب¬نامه¬ها،براتی،پرویز،(1388)،تهران:نشر افکار.
• - عجایب¬المخلوقات¬وغرایب¬الموجودات ،طوسی،محمدابن¬محمود(1382)،به اهتمام منوچهر ستوده، چاپ دوم،تهران:علمی و فرهنگی.
• - عجایب¬نامه [عجایب¬المخلوقات¬وغرایب¬الموجودات] ،همدانی،محمدابن¬محمود (1390)، ویرایش متن: جعفر مدرس¬صادقی،چاپ اول¬تهران:نشرمرکز
• - مروج¬الذهب، علی¬ابن¬حسین¬مسعودی (1382)، ترجمه: ابوالقاسم¬پاینده، چاپ¬هفتم، تهران:انتشارات علمی¬و¬فرهنگی.
• - مسالک و ممالک،(ترجمه فارسی قرن پنجم-ششم هجری)، ابواسحاق¬ابراهیم¬اصطخری (1340)، به کوشش ایرج افشار،چاپ اول،تهران:بنگاه ترجمه و نشرکتاب.
• ب) مقالات
• - بحثی پیرامون عجایب¬نامه¬ها و نظایر آن(معرفی غرائب¬الدنیا و عجایب¬الاعلی¬شیخ¬آذری-طوسی)، سلطانی، اکرم (1385)، مجله دانشکده ادبیات¬وعلوم¬انسانی¬دانشگاه¬تهران، دوره 57، شماره 2، صص:131-149.
• - پیشرفت¬های حیرت¬انگیز،عجایب¬المخلوقات¬و غرایب¬الموجودات،رشنوزاده،بابک(اسفند 1388)، کتاب¬ماه علوم و فنون، شماره 123.
• - دیو¬مردم¬ها در عجایب¬نامه¬های فارسی،شریف¬پور،عنایت¬الله،عطایی¬زاده، فاطمه (1398)، کنفرانس بین¬المللی مطالعات¬اجتماعی حقوق و فرهنگ عامه، تهران: دانشگاه تهران.
• - رد انتساب عجایب¬الدنیا به ابوالمویدبلخی بر حسب مقایسه این اثر و عجایب مندرج در گرشاسب¬نامه اسدی¬طوسی، دهرامی، مهدی،(1398)،مجله متن¬شناسی ادب فارسی،شماره 44،صص:95-111.
• - شیز در عجایب¬نامه¬ها، نوروزی، سارا، (1396)، مجله: تاریخ¬روایی، دوره¬دوم، شماره 7، صص:60-78.
• - عجایب¬نامه¬ها به منزله ادبیات وهمناک با نگاهی به برخی حکایت¬های کتاب عجایب هند،حری، ابوالفضل،(1390)، فصلنامه علمی- پژوهشی نقد ادبی، س 4، ش 15، صص:137-164
• - عجایب¬نامه¬ها و متون عجایب¬نامه¬ای، معرفی ساختاری متن¬ها، زمردی، حمیرا، مهری، فاطمه (1393)، فصلنامه تخصصی بهار ادب، سال هفتم،شماره چهارم،شماره پیاپی 26، صص:339-354.
• -«کافورفنصور یا کافورمنثور»،پیشنهادی در تصحیح واژه¬ای در شاهنامه، حقیقی، فرزام، (1391)، جستارهای ادبی، (ادبیات و علوم¬انسانی سابق)مجله علمی پژوهشی،شماره 179، صص:65-89.
• - مبادی طرحی نو در خوانش عجایب¬نامه¬ها،مهری،فاطمه(1397)،ادب فارسی،سال 8، شماره 1، شماره پیاپی21، صص:98-113.
• - مقایسه تطبیقی دیوها و موجودات مافوق¬طبیعی درعجایب¬المخلوقات قزوینی و بحیره فزونی استرآبادی، ابراهیمی، معصومه،(1391)، مجله ادبیات تطبیقی،شماره 6، صص: 1-30.
• ج) پایان¬نامه
• - بررسی جایگاه عجایب در نظام دانش¬های کهن بر پایه ادب فارسی، مهری، فاطمه، (1393)، رساله دکتری ¬رشته¬زبان و ادبیات¬فارسی، به راهنمایی دکتر حمیرا¬زمردی، دانشگاه¬تهران، شماره ثبت61958 .