ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 1، فروردین 1403 ، شماره پی در پی 95

بررسی و تحلیل مؤلفه های تفکر فلسفی در باب «شیر و گاو» از کلیله و دمنه

صفحه (293 - 309)
شیوا ناشودی ، محبوبه ضیاءخدادادیان (نویسنده مسئول)، فرزاد عباسی
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1402

چکیده

زمینه و هدف: تفکر فلسفی مقوله ای است که کودکان را برای بدل شدن به انسانی اجتماعی و در عین حال، اهل فکر و تحلیل یاری میرساند و موانع شناختی موجود را تا حد زیادی رفع میکند. در واقع، بواسطۀ آشنایی کودکان با مؤلفه های تفکر فلسفی، میزان شناخت و گسترۀ درک فردی و اجتماعی آنها رشد پیدا میکند. متون ادبی بویژه آثاری که برای کودکان نوشته شده اند، در تبیین مفاهیم مرتبط با تفکر فلسفی تأثیر شگرفی دارند. در گسترۀ ادبیات فارسی، آثار متعددی خلق شده اند که از مؤلفه های مرتبط با این مقوله برای تبیین مطالب گوناگون انسان ساز و رشددهنده استفاده کرده اند. در این بین، نصرالله منشی در کلیله و دمنه از این شگردها بهره برداری کرده است. در تحقیق حاضر، اصلیترین و پرتکرارترین شگردهای نصرالله منشی در باب شیر و گاو از کتاب کلیله و دمنه که منجر به تفکرزایی فلسفی گردیده، کاویده شده است تا به این پرسش پاسخ داده شود که روشهای تفکرآفرینی فلسفی در باب مذکور از کلیله و دمنه چه بوده است؟

روشها: این پژوهش با استناد به منابع کتابخانه ای و روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: نویسنده سعی کرده است به مؤلفه های متنوعی از تفکر فلسفی همچون: «تصمیم گیری؛ حل مسئله؛ تجزیه و تحلیل؛ قیاس و سنجش؛ پرسشگری؛ مهارت کشف؛ استدلال» اشاره کند و این شاخصه ها را در مخاطبان بویژه گروه کودکان رشد دهد.

نتیجه گیری: کتاب مذکور از ظرفیتهای لازم برای بازنمایی مسائل گوناگون فردی و گروهی برای مخاطبان عام و خاص (کودکان) برخوردار بوده و میتوان از لایه های فکری مستتر در آن برای تلقین و آموزش غیرمستقیم تفکر فلسفی به کودکان استفاده کرد.

کلمات کلیدی
نصرالله منشی , کلیله و دمنه , تفکر فلسفی , کودک , اندیشه.

• آموزگاری، زینب (1400). خوانش و تطبیق فکری پنج کتاب برگزیدۀ متون کلاسیک متناسب با برنامۀ فلسفه برای کودکان یا p4c (سیاستنامه، قابوسنامه، کلیله و دمنه، مرزباننامه و سندبادنامه)، رسالۀ دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه، استاد راهنما: بهمن نزهت.
• برزکار، ابراهیم (1397). مقدمه ای بر موضوعات شناختی، تهران: آرتینه.
• اکبری، احمد (1391). فلسفه برای کودکان p4c؛ مضامین فلسفی در داستانهای متون کلاسیک ادب فارسی، رسالۀ دکتری گروه علوم تربیتی دانشگاه فردوسی مشهد، استاد راهنما: طاهره جاویدی کلاته جعفرآبادی.
• اکبری، احمد و مسعودی، جهانگیر (1393). «فلسفه برای کودکان: رویکردهای تربیت دینی به آموزش تفکر»، مجلۀ مبانی تعلیم و تربیت، سال 4، شمارۀ 2، صص 136-117.
• اکبری، احمد و جاویدی کلاته جعفرآبادی، طاهره و شعبانی ورکی، بختیار و تقوی، محمد (1391). «فلسفه برای کودکان p4c؛ مضامین فلسفی در داستانهای متون کلاسیک ادب فارسی»، مجلۀ تفکر و کودک، سال 3، شمارۀ 2، صص 25-1.
• جعفری، زهره و صمدی، پروین و قائدی، یحیی (1394). «بررسی تأثیر آموزش فلسفه به کودکان در پرورش روحیۀ پژوهشگری»، مجلۀ پژوهش در برنامه ریزی درسی، شمارۀ 44، صص 49-41.
• خسرونژاد، مرتضی (1382). معصومیت و تجربه؛ درآمدی بر فلسفۀ ادبیات کودک، تهران: مرکز.
• ___________ (1386). «تأملی بر همنشینی ادبیات کودک و فلسفه»، مجلۀ نوآوریهای آموزشی، سال 6، شمارۀ 20، صص 124-109.
• سام خانیانی، علی اکبر و شایان سرشت، اکبر و شیخی، طاهره (1399). «مهارتهای تفکر فلسفی در شعر کودک و نوجوان علامرضا بکتاش و ناصر کشاورز»، مجلۀ تفکر و کودک، سال 15، شمارۀ 2، صص 113-83.
• سیف هاشمی، فخرالسادات و رجاییپور، سعید (1383). «بررسی رابطۀ بین ذهنیت فلسفی و خلاقیت مدیران مدارس متوسطۀ شهر اصفهان»، مجلۀ تعلیم و تربیت، شمارۀ 77، صص 64-31.
• صفایی مقدم، مسعود (1377). «برنامۀ آموزشی فلسفه به کودکان»، مجلۀ علوم انسانی دانشگاه الزهراء، شمارۀ 26، صص 184-161.
• فیشر، رابرت (1385). آموزش تفکر به کودکان، ترجمۀ مسعود صفایی مقدم و افسانه نجاریان، تهران: رسش.
• کریمی، حسین (1383). نقد و بررسی دیدگاه ها و مبانی فلسفی در برنامۀ آموزش فلسفه به کودکان، شیراز: دانشگاه شیراز.
• منشی، ابوالمعالی نصرالله (1392). کلیله و دمنه، به تصحیح مجتبی مینوی، چاپ دوم، تهران: ثالث.
• ناجی، سعید (1387). کندوکاوی فلسفی برای کودکان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
• والاس، بله و همکاران (1393). مهارتهای تفکر و حل مسأله، ترجمۀ حسین جعفری ثانی و دیگران، مشهد: به نشر.
• Vansieleghem, N (2010). »What is Philosophy for Children, How do We Have to Understand Her Critical Voice? From an Educational Experiment to Experimental Education«, Proceedings of 39th Annual Conference of the Philosophy of Education Society of Australasia, Wellington, New Zealand.