ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 2، اردیبهشت 1404 ، شماره پی در پی 108

بررسی و تحلیل سبکی تفسیر سورآبادی اثر ابوبکرعتیق نشابوری در سطوح سه گانه زبانی، ادبی و فکری

صفحه (175 - 202)
سیده مهیلا حسینی ، پرنوش پژوهش (نویسنده مسئول)، شهین اوجاق علیزاده
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1403

چکیده

زمینه و هدف: هدف اصلی این جستار تحلیل و بررسی سطوح زبانی، فکری و ادبی تفسیر سورآبادی اثر ابوبکر عتیق نیشابوری بعنوان یکی از آثار برجسته تفسیر قرآن کریم در قرن پنجم و ارائه سیمای روشنی از این کتاب با تحلیلی سبک‌شناسانه میباشد.

روش پژوهش: روش پژوهش در این مطالعه، توصیفی ـ تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و شیوه اسنادی و فیش‌برداری از پنج جلد تفسیر سورآبادی به تصحیح علی‌اکبر سعیدی سیرجانی میباشد. نمونه ها و مصادیق بصورت گزینشی از متن اثر انتخاب شده است و بروش سامانمند و آماری به تحلیل آنها پرداخته ایم و جهت جلوگیری از اطاله کلام و در حدّ مجال در این مقاله، بذکر شواهد و نمونه هایی بسنده شده است.

یافته های پژوهش: یافته های پژوهش حاکی از آن است که سورآبادی با بهره گیری از شاخصه های آوایی مانند انواع ابدالها، ادغام، افزایش، کاهش و تخفیف، حذف و قلب در سطح زبانی، لغات فارسی اصیل و کهن فارسی، کمی استفاده از لغات عربی، استفاده از مترادفات و پسوندها در سطح لغوی، توجه به شاخصه های از جمله استفاده از صفتها، ضمایر، مفعول مطلق و کاربرد افعال پیشوندی، مرکب، دعایی، نهی، امر، نفی در سطح نحوی به نثر خویش ویژگیهای خاصی بخشیده است. جملات سورآبادی ساده است و به واژه های عربی چندان توجه نشان نداده است. در سطح ادبی جملات وی عمدتاً بی‌پیرایه و فارغ از صور خیال پیچیده و قابل توجه است و در حد تشبیهات و استعاره های ساده خلاصه شده است. در سطح فکری نیز میتوان گرایش وی را به عقاید توحیدی، رؤیت پروردگار، جبر و اختیار و شفاعت میتوان مشاهده نمود.

نتیجه گیری: برسی ما در تفسیر سورآبادی نشان میدهد که نویسنده در سطوح سه گانه زبانی، ادبی و فکری بیشتر در حیطه زبانی موفق عمل نموده است و واژه های فارسی، انواع فرایندهای واجی، ابدال، مترادفهای فارسی و کاربرد لغات کهن و اصیل از جمله شاخصه هایی است که تبحر او را در سطح زبانی بخوبی نشان میدهد.

کلمات کلیدی
سبک‌شناسی , تفسیر سورآبادی , سطح زبانی , سطح ادبی , سطح فکری

• قرآن‌ کریم‌. ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
• احمدی گیوی. حسن و انوری. حسن (1370). دستور زبان. تهران: فاطمی، ص 89.
• بهار. محمد تقی(1382). سبک‌شناسی. 3 جلد. چاپ نهم. تهران: انتشارات امیرکبیر، صص 188-187- 241.155
• بهار. مهرداد(1351). واژه نامه‏ گزیده‏های زاد اسپرم. تهران: انتشارات بیناد فرهنگ ایران، ص 29.
• تفضلی. احمد(1348). واژه نامه‏ مینوی خرد. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، صص 209-152-235.
• جهادی. سید امیر (1397). بحثی در شناخت و تفسیر کهن بحرالمواج و سراج الوهاج و تمایزهای سبکی تفسیری آن. فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). سال 11. شماره 4. پیاپی 42. صص 61 ـ 80.
• حق‌شناس. علی محمد(1384). آواشناسی(فونتیک). چاپ دهم. تهران: انتشارات آگاه، صص 149-159.
• سورآبادی. ابوبکر عتیق (1381). تفسیر سورآبادی. به کوشش سعیدی سیرجانی. تهران: نشر نو.
• شمیسا. سیروس (1380).کلیات سبک‌شناسی. چاپ ششم.تهران: انتشارات فردوس، صص 196-155.
• ___________(1383). سبک‌شناسی نثر. چاپ هشتم. تهران: نشر میترا، ص132.
• ___________ (1381). بیان. چاپ نهم. تهران: انتشارات فردوس، صص264-231.
• صفا. ذبیح‌الله (1363). گنجینه سخن چاپ پنجم. تهران: امیرکبیر، ص 56.
• عالی عباس آباد. یوسف (1390). ویژگیها و ارزشهای تفسیر سورآبادی. مجله صحیفه مبین. شماره 49. صص 165 ـ 180.
• فرشیدورد. خسرو(1348). دستور امروز. تهران: بنگاه مطبوعاتی صیفعلیشاه، ص 152.
• فولادی ماهانی. مهناز و همکاران (1403). بررسی تطبیقی روش تفسیر واعظانه در تفسیر روض‌الجنان و تفسیر سورآبادی فصلنامه علمی مطالعات قرآنی. دانشگاه آزاد واحد جیرفت. دوره 15. شماره 57. صص 173 ـ 192.
• قربانی لاهیجی. زین الدین(1374). اصول دین در پرتو کلام معصومین. قم: نشرسایه، ص 125.
• کوشا. محمد علی(1392). سورآبادی و تفسیرش. تهران: خانه کتاب، ص 28.
• مهیار. محمد (1385). ترجمه قرآن. ابوبکر عتیق نیشابوری (سورآبادی). نشریه بیّنات. شماره 49 ـ 50. صص 339 ـ 342.
• ناتل خانلری. پرویز(1380). دستور تاریخی زبان فارسی. به کوشش: عفت مستشار نیا. چاپ ششم. تهران: انتشارات توس، ص 207
• _____________(1382). دستور زبان فارسی. چاپ نوزدهم. تهران: انتشارات توس، ص 127.
• _____________(1387). تاریخ زبان فارسی. 3 جلد. تهران: انتشارات فرهنگ نشر نو، صص58-225-221- 116-117.
• نوشین. عبدالحسین (1400). واژه نامک. چاپ هفتم. تهران: معین. صص 179-183.
• یاحقی. محمد جعفر (1361). مقدمه ای بر متون تفسیری فارسی. مجله تخصصی زبان و ادبیات دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد. دوره 15. شماره 1 ـ 2 صص 163 ـ 187.