ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 1، فروردین 1400 ، شماره پی در پی 59

بررسی مولفه های عدالت اجتماعی و نگرش به زنان در کتابهای سیاست‌نامه، روضه العقول، سندبادنامه و فرائدالسلوک

صفحه (139 - 157)
لیلا ولیان ، شهروز جمالی (نویسنده مسئول)، رضا صادقی شهپر
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1399

چکیده

زمینه و هدف: آثار ادبی از دیرباز یکی از منابع اصلی بررسی و تحلیل مسائل سیاسی و اجتماعی جوامع گذشته بوده ‌است. نویسندگان بعنوان قشر آگاه جامعه، این مسائل را در آثار خود بازتاب داده اند؛ از جملۀ این مشاهیر خواجه نظام‌الملک، محمد‌بن‌غازی ملطیوی، ظهیری سمرقندی و اسحاق‌بن ‌ابراهیم سجاسی هستند که در فواصل قرون پنجم تا هفتم هجری زیسته و بواسطۀ حضور در مسند سیاست یا نشست‌وبرخاست با افراد مرتبط با سیاست و اجتماع، با زیر‌و‌بم زندگی واقعی جامعۀ عصر خویش آشنایی داشته اند. این پژوهش به مطالعه و بررسی مسائل اجتماعی بازتاب‌یافته در کتب سیاست‌نامه، روضه العقول، سندبادنامه و فرائدالسلوک پرداخته و مسائل اجتماعی را در قالب مؤلّفه های عدالت اجتماعی و زنان و کارکردهایشان بررسی نموده و میزان توجّه نویسندگان به مؤلّفه ها و شاخصه های آنها را نشان داده است.

روش مطالعه: این پژوهش بشیوۀ اسنادی همراه با تحلیل کمّی و کیفی انجام گرفته است.

یافته ها: در چهار اثر مذکور نگرش به مفهوم عدالت اجتماعی و امور زنان تقریباً یکسان است.

نتیجه گیری: توجه به مولفۀ عدالت اجتماعی در کتاب سیاست‌نامه بیشتر بوده و از این میان توجه به تظلّم و دادخواهی قابل توجه است و در سه کتاب دیگر بیشتر به حمایت از محرومان توجه شده است. از نظر مسائل زنان نیز خواجه نظام‌الملک بیشتر به کمخردی زنان نظر داشته و مؤلف فرائدالسلوک حیا و وفای زنان را مورد توجه قرار داده است. در سندبادنامه نیز بسامد اشاره به زنان کم‎عقل و هوسران بیشتر است و در روضه العقول زنان کم‎عقل، هوسران و خردمند با بسامد یکسان مطرح شده اند.

کلمات کلیدی
عدالت اجتماعی , زنان و کارکردهایشان , سیاست‌نامه , روضه‌‌العقول , سندبادنامه , فرائدالسلوک

• «جنسیت و قدرت در سیاست‌نامۀ خواجه نظام‌الملک»، پیرا، فاطمه (1387) پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگ، دورۀ 6، شمارۀ 3. صص 169-155.
• «رویکرد تحلیلی و عناصر داستانهای سندبادنامه» مشهدی، محمدامیر و همکاران (1393) متن‌‌شناسی ادب ‌پارسی، دانشگاه ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، دورۀ جدید سال ششم، شمارۀ 1، صص 61-76.
• سندباد‌نامه، ظهیری سمرقندی، محمدبن علی (1389) به تصحیح محمدباقر کمال‌الدینی، تهران: میراث مکتوب.
• -سیر‌الملوک (سیاست‌نامه)، نظام‌الملک طوسی، حسن‌بن ‌علی (1395) به اهتمام هیوبرت دارک، چاپ دهم، تهران: علمی و فرهنگی.
• «سیاستگذاری فرهنگی پیامبر اسلام و تأثیر موقعیت فرهنگی زنان در زیست جهان جاهلی» جمشیدی‌ها، غلامرضا و زائری، قاسم (1387) پژوهش زنان. دورۀ 6، شمارۀ 4، صص 38-5.
• سیاست‌نامه، نظام‌الملک طوسی، حسن‌بن ‌علی (1389) تهران: امیرکبیر. سیاست‌نامه (سیرالملوک) نظام‌الملک طوسی، حسن‌بن ‌علی. (1387) به کوشش جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.
• فرهنگ علوم سیاسی، آقابخشی، علی (1389) تهران: چاپار.
• فرائد‌السلوک، سجاسی، اسحاق‌بن ‌ابراهیم (1368) به تصحیح عبدالوهاب نورانی وصال و غلامرضا افراسیابی، تهران: پاژنگ.
• نظریۀ جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ریترز، جورج (1381) ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: علمی.
• نصیحه‌الملوک، غزالی، ابوحامد محمد (1389) به کوشش قوام‌الدین طه، تهران: جامی.