ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 8، آبان 1402 ، شماره پی در پی 90

بررسی معانی اندام واژه ها در اصطلاحات، ضرب المثلها و باورهای عامیانه در زبان فارسی با رویکرد شناختی

صفحه (199 - 219)
سیما کیایی ، آزیتا افراشی (نویسنده مسئول)، مصطفی عاصی
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1401

چکیده

زمینه و هدف: با توجه به اهمیت مفهوم‌سازی اندام واژه ها در قالب نظریۀ بدن‌مندی در زبان‌شناسی، مقالۀ حاضر به چندمعنایی اندام واژه های (سر، مو، گوش، لب، گلو، گردن، شکم، سینه، ناخن، پا، زبان، زانو، شانه، دهان، دنده، دندان، دماغ، چشم، خون، جگر، چانه، پیشانی، پوست، ریش، پستان، بغل، انگشت، دل، بازو، و دست) در اصطلاحات و ضرب المثلهای فارسی پرداخته است.

روش مطالعه: برای انجام این پژوهش 2010 اصطلاح و ضرب المثل از کتابهای کوچه شاملو، فرهنگ فارسی عامیانه ابوالحسن نجفی، فرهنگ سخن، فرهنگ معین، امثال و حکم دهخدا و فرهنگ کنایات منصور ثروت جمع آوری شد و بر مبنای این پیکره، معانی متفاوت اندام‌ واژه ها استخراج و تحلیل شد.

یافته ها: مشخص گردید که اندام واژۀ «دل» با تعداد 269 از 2010 کاربرد در ضرب المثلها دارای بیشترین بسامد و اندام واژه های «بازو» و «شست» با تعداد یک و دو دارای کمترین بسامد از کل کاربرد اندام واژه ها در ضرب المثلها هستند.

نتیجه گیری: اندام واژۀ «دل» بعنوان جایگاه احساسات، عواطف و امیال گوناگون مانند عشق و علاقه، وابستگی و دلبستگی، محبت و مهربانی، شفقت، صداقت، حسرت، ناراحتی، رنجش، اضطراب و نگرانی، قساوت و سنگدلی، و ترس به کار رفته است. بعلاوه فرایند شناختی مانند استعاره و مجاز و دانش فرهنگی از عوامل مهم در زایایی معنا هستند.

کلمات کلیدی
معنی شناسی شناختی , استعارۀ مفهومی , مجاز مفهومی , بدن مندی , اصطلاح و ضرب المثل , اندام واژه

• انوری، حسن (1388). فرهنگ فشردۀ سخن. دو جلد. چاپ چهارم. تهران: سخن.
• پرتوی آملی، مهدی (1370). ریشۀ تاریخی امثال و حکم. چاپ 2. تهران: سنایی.
• ثروت، منصور (1375). فرهنگ کنایات. تهران: سخن.
• دهخدا، علی اکبر (1393). امثال و حکم. چهار جلد. چاپ هجدهم. تهران: امیرکبیر.
• ذوالفقاری، حسن (1388). فرهنگ بزرگ ضرب المثلهای فارسی. دو جلدی. تهران: علم.
• شاملو، احمد (1377). کتاب کوچه؛ جامع لغات، اصطلاحات، تعبیرات، ضرب المثلهای فارسی. تهران: مازیار.
• نجفی، ابوالحسن (1379). فرهنگ فارسی عامیانه. دو جلدی. تهران: نیلوفر.
• نجومیان، امیرعلی (1395). «بازی نشانه ها و گفتمانها در تاریخ تبارشناسی»، در دوازدهمین همایش حلقۀ نشانه شناسی تهران با موضوع نشانه شناسی تاریخ، برگزارشده در مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی.
• http:--cgie.org.ir-fa-news-141232.
• معین، محمد (1384). فرهنگ شش جلدی معین. چاپ پنجم. تهران: معین.
• Enfied, N.J. Majid and M.Van staden. (2006). ``cross-linguistic categorization of body parts: Introduction`. In: language Sciences, (Special Issue), pp137-147.
• Evans, V. & Andrea Tyler. (2003). The Semantics of English Prepositions: Spatial senses, embodied meaning and Cognition, Cambridge: Cambridge University Press.
• Evans. (2007). A Glossary of Cognitive Linguistics. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Hoskin. M.A. (1962)."History of Science. New York": Science History Publication.
• http:--cgie.org.ir-fa-news-141232.
• Ibarretxe, Antuñano, I. (1999). Polysemy and Metaphor in Perception Verbs: A Cross-Linguistic Study (PhD Thesis): University of Edinburgh.
• Ibarretxe, Antuñano, I. and Koldo J. Garai. (2004). “Basque body parts and their conceptual structure: the case of oin ‘foot’ and begi ‘eye’”. In: unizar.es.
• Ibarretxe, Antuñano. (2002). “The conceptual structure of Basque buru ‘head’” In: Fontes Linguae Vasconum 91, pp 465-493.
• Ibarretxe, Antuñano. (2008). "The Conceptualization of Internal Organ in BasqueGut-Heart-Liver.Berlin": Mutun de Guryter, pp.103-128.
• Lakoff & M. Johnson (1997). Metaphors We Live by. Chicago and London: The University of Chicago Press.
• language of Rossel Island" Language Sciences 28. (2006). pp.221–240.
• Levinson, S.C. (2006)." Parts of the body in Ye´lıˆ Dnye, the Papuan.
• Majid. A. (2006).”. Body Part Categorization in Panjabi “: Language Sciences. pp. 28, pp241-261.
• Mehrabian, Albert. (2009). "Silent Messages"- A Wealth of Information About Nonverbal Communication (Body Language)”. Self – published, Retrieved April 6, 2010.
• Monastyer, Veladimir & Prokopieva, Sventlana. (2014)”. Explanatory Power of Lexicographic Codification of Polysemy of Mouth in The Modern Yakut Language. In European": Journal of Science, (Special Issue), pp.75-84.
• Partovi Amoli, Mehdi. (1991). The historical origin of proverbs and rulings. Print 2. Tehran. Senaei.
• Pérez, R. G. (2008). “A Cross-Cultural Analysis of Heart Metaphors”. In: Revista Alicantina de Estudios Ingleses, 21, pp. 25-56.
• Shamlou, Ahmad. (1998). Alley book; Comprehensive vocabulary, terms, interpretations, Persian proverbs. Tehran: Maziar.
• Sharifian. (2011a). Cultural Conceptualizations and Language; Theoretical framework and applications (CLSCC 1). Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins.
• Szlenk.I. (2014). Semantic Extension of Body Part Terms: Common Pattern and Their Interpretation: Language Science Elsevier.
• Taylor, J. R. (1995). Linguistic Categorization Prototypes in Linguistic Theory. Cambridge: Cambridge University Press.
• Wierzbicka, A. (2007). “Bodies and their parts: An NSM approach to semantic typology”. In Language Sciences, 29, pp 14-65.
• Wilkins, David p. (1993). ‘From part to person natural-tendencies of semantic change and the search Phycologist cognates’: Working paper No. 23, Cognitive Anthropology Research Group at.
• Yu, N. (2009a)."The Chinese Heart in a Cognitive Perspective: Culture, Body, and Language" (Applications of cognitive linguistics; vol. 12). Berlin: Mouton de Gruyter.