ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 7، مهر 1403 ، شماره پی در پی 101

بررسی شگردهایِ روایی در فرم رمان «کوچ شامار» از فرهاد حیدری گوران با رویکرد ریزوماتیک «ژیل دلوز»

صفحه (87 - 104)
زاهده ترکاشوند ، قهرمان شیری (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1402

چکیده

زمینه و هدف: بررسی آثار ادبی با رویکرد ریزوماتیک از روشهای نوین در تحلیل متون ادبی است. در این رویکرد گسستهای ایجاد شده از طریق شگردهای ادبی در متن اثر واکاوی میشود تا نشان دهد که فرم بعضی آثار ادبی بر بنیادِ گسست و مرکزگریزی ایجاد شده است، و از وحدت انداموار آنگونه که در فرم آثار مدرن و رئالیستی دیده میشود، پیروی نمیکند بلکه در یک مجموعۀ گسسته از عناصر گوناگون و ناهمگون در همشینی با یکدیگر شکل میگیرد تا بیانگرِ همنشینی صداهای متفاوت و متضاد در کنار یکدیگر باشد، بی آنکه بواسطۀ یک صدای مرکزی در متن و در وحدت با آن صدا خاموشی گزیند.کوچ شامار از رمانهای پسامدرن دهۀ نود در ادبیات فارسی است. هدف از این مقاله بررسی شگردهای فرمی رمان کوچ شامار با رویکرد ریزوماتیک است تا به تحلیل فرم مرکز گریز این رمان بپردازد.

روش مطالعه: این مقاله با روش توصیفی _ تحلیلی، رمان را با مهمترین مؤلفه های رویکرد ریزوماتیک ژیل دلوز، از نظریه پردازان پساساختارگرا بررسی کرده است. این مؤلفه ها عبارتند از: اتصال و صیرورت، چندگانگی، گسست نادلالتگر و نقشه نگاری.

یافته ها: یافته های این پژوهش نشان میدهد به دلیل نگاهِ متفاوت نویسنده به روایتگری و به کارگیری متفاوت شگردهای داستان نویسی مانند: چگونگی حضور راوی، شخصیت پردازی، عناصر زبانی و خُرده روایتها؛ مؤلفه های ریزومی در متن رمان گسترش یافته است.

نتیجه گیری: مولفه های ریزومی در خطوط افقی و در ارتباط با یکدیگر، بدون نظمی مرکزی و با تمهیدات گوناگون، در سطح رمان منتشر شده اند و فرم رمان را در یک مجموعۀ ریزومی بدون آنکه از وحدت انداموار رمانهای رئالیستی و مدرن پیروی کند، شکل داده اند و رمان را به سوی چند صدایی سوق داده اند.

کلمات کلیدی
رمان فارسی , رمان پسامدرن , کوچ شامار , ریزوم , دلوز

• احمدی، بابک. (۱۳۸۸). ساختار و تأویل متن. تهران: نشر مرکز، صص489-484
• ایوانف. و. (۱۴۰۰). اهل حق کردستان تصحیح و تحلیل متون اهل حق. ترجمه س‌. کسری حیدری. تهران: نشر حکمت کلمه، صص63-59 و ص19
• باقری‏نژاد، زهره. (1388). تبیین و نقد رویکرد ریزوماتیک به معرفت و چالش‌های آن برای تربیت دینی (با تأکید بر رویکرد معرفت شناختی رئالیسم). پایان‎نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، ص131
• پیتون، پال. (۱۳۸۷). دلوز و امر سیاسی. ترجمه محمد رافع، تهران: گام نو، ص30.
• حدادی، امین. (۱۳۹۸). مجله سینما و ادبیات. شماره ۷۸. تهران، صص 88-85.
• خدابنده، عبدالله. (۱۳۸۲). شناخت فرقه اهل حق. تهران: انتشارات امیر کبیر،116-115.
• دلوز، ژیل. و فلیکس گتاری. (۱۳۹۲). کافکا: به سوی ادبیات اقلیت. ترجمه شاپور بهیان. تهران: نشر گاهی، ص31.
• دلوز، ژیل و فوکو (۱۳۹۰) ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، نشر نی، تهران، ص10.
• رامین‎نیا، مریم. (۱۳۹۴). رویکرد ریزوماتیک و درختی: دوشیوه متفاوت خوانش اثر ادبی. فصلنامه ادب پژوهی، شماره ۳۲، صص62-31.
• سوری، ماشاءالله. (۱۳۴۴). سرودهای دینی یارسان. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، ص16.
• کولبروک، کلر. (۱۳۸۵). ژیل دلوز. ترجمه سیروان رضایی. تهران: نشر مرکز، صص220-219 و ص174.
• گوران، فرهاد. (۱۳۹۷). کوچ شامار. تهران: انتشارات اگاه، صص203-15.
• هارلند، ریچارد. (۱۳۸۷). درآمدی تاریخی بر نظریه ادبی از افلاطون تا بارت گروه ترجمه شیراز (علی معصومی، ناهید اسلامی، غلامرضا امامی) زیر نظر شاپور جورکش. چاپ دوم، تهران: نشر چشمه، ص389.
• یزدانجو، پیام. (۱۳۸۷). به سوی پسامدرن. ترجمه و تدوین پیام یزدانجو. تهران: نشر مرکز، صص183-174 و ص75.