ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 1، فروردین 1400 ، شماره پی در پی 59

بررسی سطح فکری شاهنامۀ فردوسی مطالعۀ موردی: غایت امر سیاسی در شاهنامه و مقایسه ای با تئوریهای نوین

صفحه (179 - 198)
وحید بهرامی ، سید حسین اطهری (نویسنده مسئول)، روح الله اسلامی ، مرتضی منشادی
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1399

چکیده

زمینه و هدف: یکی از مهمترین دغدغه ‌های اندیشمندان سیاسی، مشخص کردن غایت امر سیاست است. این فرایند از اهمیت بالایی برخوردار میباشد؛ چراکه پایه ای برای شناسایی نهادها و تدارک معیاری برای ارزیابی نهادهای سیاسی و کشف شیوه های مشروع اعمال قدرت است. اهمیت اصلی این نوشتار نیز از این جهت میباشد که تحلیل متن شاهنامه بعنوان یکی از کتابهای کهن و بررسی شیوۀ‌ حکمرانی ایرانیان باستان در کنار مقایسۀ آن با تئوریهای سیاسی نوین، میتواند به بومی کردن دانش سیاسی در حوزه های مربوط به غایت امر سیاسی در ایران کمک شایانی کند. بدین منظور در این پژوهش بدنبال پاسخ به این پرسش هستیم که شاهنامه بعنوان یکی از منابع دست‌اول سنت سیاسی ایران باستان، چه تشابهاتی با تئوریهای نوین علم سیاست دارد؟ و غایت امر سیاسی در شیوۀ کشورداری چه مواردی بوده و چگونه به اجرا درمی‌آمدند؟

روش مطالعه: برای بررسی و تحقق این امر و فهم چیستی غایت امر سیاسی در شاهنامه در نظام فکری شاهنامه، از روش تفسیر و خوانش متن استفاده میشود تا بواسطۀ آن غایتهای امر سیاسی در شاهنامه بررسی و کنکاش ‌شود.

یافته ها: در این حوزه پیشینۀ تأمل در باب غایت امر سیاسی در ایران به زمان زرتشت و اوستا بازمیگردد و پس از آن فکر سیاسی در باب غایت امر سیاسی در ایران باستان بصورت اندرزنامه و خداینامه بیان شده است. در این میان شاهنامۀ فردوسی بعنوان یکی از خداینامه های کهن ایرانی که پس از اسلام از نثر به نظم درآمد، گویای اندیشۀ سیاسی ایرانیان در باب غایت سیاست است.

نتیجه گیری: در منظومۀ فکر سیاسی شاهنامه، غایتهای سیاسی متعددی همراستا با تئوریهای نوین علم سیاست در آیین کشورداری ترسیم شده است، همچون امنیت، رفاه و آبادانی، تربیت و پرورش شهروندان، آزادی و مردمداری، عدالت و حفظ پایگاه های طبقاتی، که همه به نحوی بسیار سیستمیک در گزاره های شاهنامه درجهت کارمدی هدایت کشور و بهروزی شهروندان ترسیم شده که با اجرای آن تعالی و سعادت جامعه بدست‌آمدنی میشود.

کلمات کلیدی
غایت سیاست , امنیت , رفاه , فضیلت , عدالت

• آرمان شهریاری ایران باستان، کناوت، ولفگانگ (1355) از کسنفن تا فردوسی، از روی آثار نویسندگان یونان و رم و ایران، ترجمۀ سیف‌الدین نجم‌آبادی، تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
• ارمغان مور، جستاری در شاهنامه. مسکوب، شاهرخ (1384) چاپ اول، تهران: نشر نی.
• اندیشه‌های سیاسی، پهلوان، چنگیز (1366) تهران: کتیبه و پاپیروس. اوستا (1374)، گزارش جلیل دوستخواه، جلد اول و دوم، تهران: مروارید.
• آیین شهریاری در گاهان زرتشت، محمودی‌زاده دهبارزی، محمودرضا (1396) تهران: دانشگاه مفید.
• با نگاه فردوسی: مبانی نقد خرد سیاسی در ایران، پرهام، باقر (1377) تهران: نشر مرکز.
• بررسی چیستی سیاست و کیستی فرمانروا در شاهنامه، منشادی، مرتضی (1391)، پژوهشنامۀ علوم سیاسی، سال هفتم شمارۀ 3، صص 115-146.
• بنیاد فلسفۀ سیاسی در غرب، عنایت، حمید (1364) تهران: دانشگاه تهران.
• تاریخ فلسفۀ سیاسی، پازارگاد، بهاء‌الدین (1359) تهران: گلشن.
• جمهوری، افلاطون (1360) ترجمۀ فؤاد روحانی، چاپ چهارم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
• حکمرانی خوب و الگوی مناسب دولت، قلی‌پور، رحمت‌الله (1387)، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.
• خداوندان اندیشۀ سیاسی، جونز، ویلیام تامس (1376) ج2، ترجمۀ علی رامین، تهران: علمی و فرهنگی.
• رابطۀ فرهنگ سیاسی و امنیت در شاهنامه، دانش‌پژوهان، منوچهر (1395)، فصلنامۀ علمی پژوهی امنیت‌پژوهی، سال پانزدهم، شمارۀ 54، صص 187 – 215.
• زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه. اسلامی ندوشن، محمدعلی (1348) تهران: انجمن آثار ملی.
• زوال اندیشۀ سیاسی در ایران، طباطبائی، سیدجواد (1394) تهران: کویر. شاهنامه جلوه‌گاه روح ملی، راشد محصل، محمدرضا (1389)، مشهد: آستان قدس رضوی.
• شاهنامۀ فردوسی و فلسفۀ تاریخ ایران، ثاقب‌فر، مرتضی (1377)، تهران: قطره-معین.
• شاهنامه، فردوسی، ابوالقاسم (1366)، به کوشش جلال خالقی مطلق، شش جلدی، نیویورک، ناشر Bibliotheca Persica.
• شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان. مجتبائی، فتح‌الله (1352). تهران: انجمن فرهنگ ایران باستان.
• طلوع و غروب زردشتیگری، زینر، آر سی (1375)، ترجمۀ تیمور قادری، تهران: فکر روز.
• فراسوی رنج و رؤیا، روایتی دلالتی- پارادایمی از تفکر سیاسی، منوچهری، عباس (1395)، ج 2، تهران: پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.
• فره ایزدی و حق الهی پادشاهان. کاتوزیان، محمدعلی (1377). اطلاعات سیاسی اقتصادی. دورۀ 12، شمارۀ129-130.
• فلسفۀ سیاسی، همپتن، جین (1393)، ترجمۀ خشایار دیهیمی، چاپ چهارم، تهران: طرح نو.
• مبانی اندیشۀ سیاسی در خرد مزدایی، رضایی‌راد، محمد (1378)، تهران: طرح نو.
• معرکۀ جهانبینی‌ها، رجائی، فرهنگ (1373)، تهران: احیاء کتاب.