ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 6، شهریور 1400 ، شماره پی در پی 64

بررسی سبک‌شناسی زبانی و ادبی دیوان فرخی سیستانی

صفحه (185 - 203)
محمد یاوری (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1399

چکیده

زمینه و هدف: فرخی سیستانی یکی از شاعران برجسته و توانمند سبک خراسانی و از قصیده پردازان بزرگ ادب فارسی است که از دیرباز اشعار او به داشتن صفت سهل و ممتنع مشهور بوده است. دیوان وی شامل قصیده، ترجیع‌بند، قطعه، غزل و رباعیات است که نود و دو درصد آن را قصاید تشکیل میدهد. در این نوشتار به بررسی سبک‌شناسی دیوان شاعر در دو سطح زبانی و ادبی پرداخته شده است. هدف اصلی این مقاله بررسی و تبیین ویژگیهای اشعار فرخی در دو سطح موردنظر بوده است.

روش مطالعه: این پژوهش به شیوۀ توصیفی تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: اشعار فرخی سیستانی در ده بحر مختلف عروضی سروده شده و پنج درصد از قافیه های اشعار او را قوافی فعلی تشکیل داده و چهارده قصیدۀ مردف در دیوان او وجود دارد. همینطور بهره گیری از آرایه های بدیع لفظی بخصوص انواع گوناگون جناس، افعال و واژگان کهن فارسی، لغات و واژگان عربی و ترکیب‌سازی از جمله ویژگیهای زبانی فرخی بشمار می‌آید.

نتیجه گیری: در سطح ادبی، شاعر تشبیهات مختلف را در اشعار خود بطور گسترده بکار برده که بیشترین آنها را تشبیهات حسی به حسی تشکیل میدهد. پس از آن انواع استعاره موردتوجه فرخی بوده و بعد از آن نیز کنایه و مجاز به ترتیب در کانون توجه شاعر بوده است. انواع صنایع بدیع معنوی نیز در کلام فرخی بکار گرفته شده است که بیشترین فراوانی را آرایۀ تضاد و کمترین را آرایه تضمین تشکیل میدهد.

کلمات کلیدی
فرخی سیستانی , سبک‌شناسی , سطح زبانی , سطح ادبی , دیوان , قصیده

• ادوار شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1387)، چاپ پنجم، تهران: سخن.
• بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی، وحیدیان کامیار، تقی، (1379)، تهران: دوستان.
• بلاغت تصویر، فتوحی، محمود، (1386)، تهران: سخن.
• پیوند موسیقی و شعر، ملاح، حسینعلی، (1385)، چاپ دوم، تهران: فضا.
• تکرار و ارزشهای بلاغی آن در شعر فرخی سیستانی، اویسی کهخا، عبدالعلی؛ عباسی، محمود و اتحادی، حسین، (1394)، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 34، صص88-65.
• حدائق السحر فی دقائق الشعر، وطواط، رشیدالدین محمد، (1362)، به تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: کتابخانۀ سنایی و طهوری.
• دیوان فرخی سیستانی، (1371)، به کوشش محمد دبیرسیاقی، چاپ چهارم، تهران: زوار.
• سبک‌شناسی، بهار، محمدتقی، (1375)، چاپ هشتم، تهران: امیرکبیر.
• سبک‌شناسی، نظریه‌ها، رویکردها و روشها، فتوحی، محمود، (1391)، تهران: سخن.
• سخن و سخنوران، فروزانفر، بدیع الزمان، (1350)، چاپ دوم، تهران: خوارزمی.
• صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1370)، چاپ چهارم، تهران: آگه.
• فرخی سیستانی: بحثی در شرح احوال و روزگار و شعر او، یوسفی، غلامحسین (1368)، چاپ دوم، تهران: علمی.
• کلیات سبک‌شناسی، شمیسا، سیروس، (1375)، چاپ چهارم، تهران: فردوس.
• مقالات ادبی و زبانشناسی، حق‌شناس، علی‌محمد (1370)، تهران: نیلوفر.
• موسیقی شعر، شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1373)، چاپ چهارم، تهران: آگاه.
• موسیقی شعر فرخی، بارانی، محمد، (1381)، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال اول، پاییز و زمستان، صص19-50.