ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 5، مرداد 1399 ، شماره پی در پی 51

بررسی سبکی و محتوایی نسخۀ خطی «مطلع الانوار» اثر جوزای نطنزی، شاعر قرن سیزدهم

صفحه (47 - 68)
حاتم سلیمانی ، سید جعفر حمیدی (نویسنده مسئول)، سید محمود سید صادقی
تاریخ دریافت مقاله : زمستان 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : زمستان 1398

چکیده

جوزای نطنزی یکی از شاعران دوره بازگشت ادبی است که در دوران فتحعلی شاه قاجار میزیسته است. اثر وی« مطلع الانوار» نام دارد که دو نسخه از این دست نوشته موجود است،نسخۀ اول، در کتابخانه مجلس شورای اسلامی به شماره 963نگهداری میشود و به نام «دلگشا» معرفی شده است . همچنین نسخه دیگری به شماره 2311 در کتابخانه ملی ایران موجود است.

در مقالۀ حاضر اشعار جوزای نطنزی در سه سطح زبانی، فکری و ادبی بررسی سبکی شده است. در سطح زبانی، بخش آوایی اکثراً از اوزان متوسط و خفیف استفاده شده است و از اوزان سنگین و مهجور خبری نیست. اوزان اشعار وی همان اوزان غزلهای حافظ است. در بخش واژگانی، در سطح مفردات و ترکیبات، هیچگونه ابتکار و نوآوری دیده نمیشود و بیشتر لغات بکار رفته عربی است که از واژه های معمول و متداول در زبان فارسی محسوب میشوند. در بخش نحوی اشعار وی دستورمند است و ارکان جمله مطابق نثر در کنار هم قرار گرفته است. در سطح فکری، مضامین بکار رفته تکرار مضامین قدماست و عرفان بکار رفته، عرفانی تقلیدی و تکراری است و اندیشه و مضمون تازه ای در اشعار وی دیده نمیشود. در سطح ادبی، تشبیه و استعاره بیشترین سهم را برعهده دارند و تشبیه حسی به حسی بیشترین کاربرد را دارد. از صنایع بدیع لفظی و معنوی متداول استفاده شده و بطور کل مبنای کار وی بر تقلید استوار است و سعی دارد هم از نظر لفظ و هم شیوۀ بیان و محتوا و مضمون به سرمشقهای خود ، نزدیک شود. وی سبک عراقی را سرمشق خود قرار داده و از میان شاعران این دوره به شعر حافظ توجه بیشتری داشته است.

کلمات کلیدی
جوزای نطنزی , مطلع الانوار , دوره بازگشت , تحلیل سبکی و محتوایی

• آشنایی با عروض و قافیه( 1382) شمیسا، سیروس ، چاپ چهارم، تهران: میترا
• ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت( 1380) شفیعی کدکنی، محمدرضا ، تهران، سخن
• بازگشت ادبی( 1381) دادبه، اصغر؛ دایره المعارف بزرگ اسلامی، تهران: انتشارات مرکز دایره المعارف؛ صص 155-162
• بدیع از دیدگاه زیباشناسی (1379) وحیدیان کامیار، تقی ، تهران، نشر دوستان
• بیان، (1386) شمیسا، سیروس ، چاپ دوم، تهران: میترا
• سبک‌شناسی شعر، (1388) شمیسا، سیروس ، چاپ چهارم، تهران: میترا
• سبک‌شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روشها، ( 1391) فتوحی، محمود ؛چاپ اول، تهران: سخن
• سفر در مه،(1381) پورنامداریان، تقی، تهران، انتشارات نگاه.
• سیر غزل در شعر فارسی، ( 1362) شمیسا، سیروس ، تهران: فردوس
• شعر بی‌دروغ، شعر بی‌نقاب( 1347) زرین‌کوب، عبدالحسین، تهران، جاوید
• صور خیال در شعر فارسی(1372) شفیعی کدکنی، محمدرضا، تهران، آگاه.
• موسیقی شعر (1376) شفیعی کدکنی، محمدرضا، چاپ پنجم، تهران: آگه
• مطلع الانوار(1287: بی‌تا) جوزای نطنزی، ابوتراب بن الحسن. نسخه خطی شمارۀ 2311 کتابخانه ملی.
• نگاهی تازه به بدیع، ( 1383) شمیسا، سیروس، چاپ سوم، تهران: میترا