ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 3، خرداد 1401 ، شماره پی در پی 73

بررسی سبکی و محتوایی مثنوی چهارچمن شاه داعی

صفحه (79 - 97)
بهزاد ذاکری ، سپیده سپهری (نویسنده مسئول)، الهه حاجیها
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1400

چکیده

زمینه و هدف: شاه داعی شیرازی، از شاعران عارف و برجسته قرن نهم (هـ. ق) است که آثار متعددی به نظم و نثر از وی باقی مانده است. یکی از آثار منظوم وی «سته شاه داعی» است و مثنوی «چهارچمن»، چهارمین منظومه از سته است. هدف از انجام این پژوهش، تحلیل سبکی و محتوایی مثنوی چهار چمن از سه منظر فکری، زبانی و ادبی است.

روش‌ مطالعه: این مقاله براساس مطالعات کتابخانه ای و به شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: شاه داعی از مبلغان اندیشه وحدت وجودی ابن عربی است؛ چنانکه در مثنوی چهار چمن، تأثیر افکار ابن عربی و عطار مشهود است. همچنین اندیشه های هستی شناسی شاه داعی در بسامد واژه ها و اصطلاحات و محتوا نشانگر تأثیرپذیری این شاعر عارف از ابن عربی است. در هفت وادی سلوک و مبحث وحدت وجود تأثیرگذاری عطار نیز در این مثنوی دیده میشود.

نتیجه گیری: دستاوردهای پژوهش بیانگر ابتکار و استقلال شاه داعی در ساختار هنری، ادبی، و محتوایی است. بگونه ای که این شاعر عارف با نیروی تخیل خویش توانسته است آغازگر راه جدیدی در عرفان باشد. اگرچه در مثنوی چهار چمن از نظر بدیع لفظی و محتوایی خطاهای دیده میشود، در جنبه فکری و محتوایی این اثر نوآوریهایی وجود دارد.

کلمات کلیدی
شاه داعی , چهار چمن , ابن عربی , عطار

• قرآن کریم.
• آشنایی با عروض و قافیه، شمیسا، سیروس. (1381). تهران: فردوس.
• بیان و معانی، شمیسا، سیروس، (1383). تهران: فردوس.
• پیوند موسیقی و شعر، ملاح، حسینعلی، (1367). تهران: صفا.
• تکرار اساس موسیقی شعر، جمالی، شهروز، (1383). کیهان فرهنگی، شمارۀ 216، صص 60-66.
• دیوان اشعار، شاه داعی شیرازی، نظام الدین محمود. (1339). به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: کانون معرفت.
• ردیف و موسیقی شعر، محسنی، احمد، (1382). مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
• الرساله قشیریه، قشیری، عبدالکریم. (1988 م-1408 ق)، به کوشش معروف زریق و علی عبدالحمید بلطه جی، بیروت.
• سبک‌شناسی نظم، شمیسا، سیروس. (1382). تهران: فردوس.
• سبک‌شناسی، نظریه ها، رویکردها و روشها، فتوحی، محمود، (1390). تهران: سخن.
• شرح اصطلاحات تصوف، گوهرین، سیّد صادق. (1382). تهران: انتشارات زوار.
• شرح التعرف لمذهب التصوف، مستملی بخارایی، ابوابراهیم. (1366). ترجمه محمدجواد شریعت، تهران: اساطیر.
• صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1387). تهران: آگاه.
• الفتوحات المکیه، ابن عربی، محی الدین. (1975 م). تحقیق و تقدیم عثمان یحیی، قاهره.
• فرهنگ اشعار حافظ، رجایی بخارایی، احمد علی. (1364). تهران: زوار.
• فرهنگ لغات و اصطلاحات عرفانی، سجادی، سیدجعفر. (1370). تهران: طهوری.
• فنون بلاغت و صناعات ادبی، همایی، جلال الدین. (1383). تهران: هما.
• مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، لاهیجی، محمد. (1374). تعلیقات رضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران: زوار.
• موسیقی شعر، شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1370). تهران: آگاه.
• نگاهی دیگر به موسیقی شعر و پیوند آن با موضوع، تخیّل و احساسات شاعرانه، فیاض منش، پرند. (1384). پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دوره جدید، شمارۀ 4، صص 163-186.
• یونگ، خدایان و انسان مدرن (از مجموعه فلسفه امروز)، مورن، آنتونیو. (1376). ترجمه داریوش مهرجویی، تهران: نشر مرکز.