ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 8، آبان 1399 ، شماره پی در پی 54

بررسی سبکی و محتوایی حماسۀ تاریخی «ظفرنامه» اثر حمدالله مستوفی

صفحه (145 - 167)
سهیلا کاشانی ، مجید حاجی زاده (نویسنده مسئول)، داریوش کاظمی
تاریخ دریافت مقاله : زمستان 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1399

چکیده

در دورۀ مغول، به دلایل روحیات خاص مغولان، حذف خلافت عباسی، ضعف تمایلات ملی، تغییر تدریجی شرایط سیاسی-اجتماعی ایران و رواج نهضت تاریخ‌نویسی، از رونق حماسه های ملی کاسته شد و نظم حماسه های تاریخی رونق گرفت. ظفرنامه اثر حمدالله مستوفی، مهمترین حماسی تاریخی موجود است بالغ بر 75000بیت به بحر متقارب و منقسم بر سه قسمت(قسم اسلامی، قسم احکام دربارۀ تاریخ ایران، و قسم سلطانی دربارۀ تاریخ مغول) که به تقلید از شاهنامه و در ادامۀ آن یعنی از ظهور اسلام تا دورۀ مولف سروده شده است.

در این مقاله که به روش کتابخانه ای نگاشته شده است، به منظور بررسی میزان تاثیرپذیری مستوفی از فردوسی و به هدف استخراج ویژگیهای زبانی، ادبی و فکری، این اثر به لحاظ سبک‌شناسی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. از مجموع 75000بیت اثر، از هز قسم دوهزار بیت (مجموعاً شش هزار بیت) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان میدهد که از نظر زبانی و ادبی این اثر تقلیدی از شاهنامه است. از نظر زبانی، کاربرد لغات عربی، ترکی و مغولی و واژگان کهن ایرانی؛ ساختار ناهمگون و غیریکدستی به اثر بخشیده است. از منظر نحوی نیز ویژگیهای سبک خراسانی و خصوصاً شاهنامه در آن دیده میشود. از نظر صورخیال به ترتیب تشبیه، اغراق، کنایه و استعاره دیده میشود .از نظر فکری نیز دقت مستوفی در ذکر وقایع و وجود جملات حاوی پند و حکمت قابل توجه است.

کلمات کلیدی
سبک‌شناسی , ظفرنامه , حمدالله مستوفی , حماسۀ تاریخی

• -از سعدی تا جامی( 1351) براون، ادوارد؛ ترجمۀ علی اصغر حکمت، تهران: ابن سینا
• -انواع ادبی( 1393) شمیسا، سیروس؛چاپ پنجم از ویراست چهارم، تهران: میترا
• -انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی(1370) رزمجو، حسین؛ مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی
• -بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی( 1385) وحیدیان کامیار، تقی؛ تهران: سمت
• -بینش و روش در تاریخنگاری و تاریخنگری حمدالله مستوفی قزوینی( 1393) محمدی، ذکرالله و مسعود آدینه وند؛ دو فصلنامۀ تاریخنگری و تاریخنگاری دانشگاه الزهراء، سال 24؛ شمارۀ 14( پیاپی 99) صص149-179
• -تاریخ گزیده(1364 ) حمدالله مستوفی، به اهتمام عبدالحسین نوایی؛ تهران: امیرکبیر
• -تاریخ مغول( 1388) اقبال اشتیانی، عباس؛ چاپ نهم، تهران: امیرکبیر
• -حماسه سرایی در ایران، (1389) صفا، ذبیح اله، تهران، امیرکبیر.
• -ظفرنامه( 1377-1999م) رستگار، نصرت الله؛ چاپ عکسی از روی نسخۀ خطی مورخ 807 هجری به شمارۀ 2833or، سرودۀ حمدالله مستوفی، زیر نظر نصرالله پورجوادی و نصرت الله رستگار، تهران-وین: مرکز نشر دانشگاهی ایران-انتشارات آکادمی علوم اتریش
• -ظفرنامه: حمدالله مستوفی( جلد اول: 1380،تصحیح مهدی مداینی-جلد دوم:1380، تصحیح پروین باقری اهرنجانی-جلد سوم: 1384؛ تصحیح منصوره شریف زاده-جلد چهارم: 1387؛ تصحیح روح‌انگیز کراچی-جلد پنجم:1388؛ تصحیح: پروین باقری اهرنجانی-جلد ششم:1388؛ تصحیح پروانه نیک‌طبع-جلد هفتم: 1389؛ تصحیح فاطمه علاقه-جلد هشتم: 1389؛ تصحیح: ناهید ذاکری-جلد دهم: 1388: تصحیح منصوره شریف‌زاده) تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
• - ظفرنامه‌ها( 1343) نخجوانی،حسین؛ مجلۀ زبان وادبیات و علوم انسانی تبریز،س7، ش3؛ صص357-374
• -قافیه در شاهنامه( 1384) کزازی، میرجلال الدین؛ فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی اراک، سال اول، شمارۀ 1، صص51-62
• -کلیات سبک شناسی( 1372) شمیسا، سیروس؛ تهران: فردوس
• -مسائل عصر ایلخانان( 1370) مرتضوی، منوچهر، تبریز: آگاه
• -Ward ,L.J(1998) Hamd Allah mustawfis zafarnamah and the historiography of the late Ilkhanid period. In: kambiz slami, ed, iran and Iranian studies. Essays in honour of Iraj afshar, princetion:zagros