ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 8، آبان 1401 ، شماره پی در پی 78

بررسی سبک غزلهای امیرخسرو دهلوی

صفحه (279 - 303)
خیرالنساء محمدپور (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : دی 1400

چکیده

زمینه و هدف: بررسی سبک شعر گامی ارزشمند جهت شناخت و تحلیل دقیقتر اشعار دوره های مختلف و آگاهی از ارزش هنری آنها و پی بردن به تأثیرپذیری شاعران از آثار گذشتگان و معاصران است. امیرخسرو دهلوی از غزلسرایان پارسی‌گوی هندی نیمۀ دوم سدۀ هفتم و اوایل سدۀ هشتم هجری است. در این مقاله غزلهای این شاعر برجسته در سه سطح زبانی، ادبی و فکری و نیز ابداعات خاصّ شاعر، با آوردن نمونۀ ابیات بررسی میشود.

روش مطالعه: مقالۀ حاضر مطالعه ای توصیفی- تحلیلی ‌است که بر اساس مطالعات کتابخانه ای انجام شده است. جامعۀ آماری غزلهای موجود در دیوان اشعار امیرخسرو دهلوی تصحیح اقبال صلاح الدین است.

یافته‎ها: مطالعه بر روی غزلهای امیرخسرو حاکی از این است که شاعر با تسلّط به زبان فارسی، ذوق عرفانی، توانایی هنری در بکارگیری اوزان و بحور مختلف، و استفاده از انواع فنون بیانی و بدیعی در سطح گسترده و ابداعات خاصّ خود،‌ غزلهای زیبا و کم‌نظیری خلق نموده است.

نتیجه گیری: عشق و مضامین وابسته به آن مهمترین محور شعری غزلهای امیرخسرو است. در سطح زبانی شاعر با استفاده از اوزان متنوع و تنوع در کاربرد موسیقی کناری و انواع آرایه های لفظی مؤثّر در موسیقی درونی، ساختار سبکی کلمات، ترکیبات و جملات، برجستگی زبانی غزلهای خود را بنمایش میگذارد. در سطح ادبی شاعر با بکار بردن انواع آرایه های بیانی و بدیعی، تصاویری هنری، نو و بدیع می‌آفریند. خداشناسی، تأثیرپذیری فراوان از قرآن، دعا و نیایش، عشق و معشوق، ناپایداری دنیا، اعتقاد به قضا و قدر، شکوائیه، مدح و مضامین عامیانه، از مهمترین مؤلّفه های فکری امیرخسرو دهلوی است که در اغلب این موارد ردّپای عرفان را میتوان دید. همچنین، ابداعات امیرخسرو در سطوح مختلف زبانی، نحوی و ادبی سبب برجستگی وی در غزل شده است.

کلمات کلیدی
سبک‌شناسی , غزل , امیرخسرو دهلوی , سطح زبانی , ابداعات

• قرآن کریم.
• آرایه‎های ادبی، فضیلت، محمود. (1384). کرمانشاه: طاق بستان.
• آشنایی با عروض و قافیه، شمیسا، سیروس. (1380). تهران: فردوس.
• امیرخسرو دهلوی طوطی هند، مشایخ فریدنی، محمّدحسین. (1366). مجلّۀ کیهان فرهنگی، شمارۀ 48، صص 26-31.
• امیرخسرو دهلوی و موسیقی دیوان او، کی‌منش، عبّاس. (1388)، پژوهشنامۀ فرهنگ و ادب، شمارۀ 59. فروردین و اردیبهشت. صص29-33.
• امیرخسرو دهلوی، صفا، ذبیح‌الله. (بی‌تا). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• تحول شعر فارسی، مؤتمن، زین‌العابدین. (1352). تهران: زبان و فرهنگ ایرانی.
• توصیف سازه های زبانی صور خیال شعر امیر خسرو دهلوی، بارانی. محمّد (1383). پژوهشنامۀ ادب غنایی. شمارۀ 3. صص5-14.
• خمسه، دهلوی، امیرخسرو. (1362). تصحیح و مقدّمۀ امیراحمد اشرفی. تهران: شقایق.
• درآمدی بر سبک‎شناختی ساختاری، غیاثی، محمد. (1368). تهران: جهاد دانشگاهی.
• دربارۀ ادبیات و نقد ادبی، فرشیدورد، خسرو. (1363). تهران: امیرکبیر.
• دیوان اشعار، دهلوی، امیرخسرو. (1387). تصحیح اقبال صلاح‌الدین و مقدّمۀ محمد روشن. تهران: نگاه.
• شعرالعجم (تاریخ شعرا و ادبیات ایران). شبلی نعمانی، محمّد. (1363)، ترجمۀ سیّد محمدتقی فخرداعی گیلانی، تهران: دنیای کتاب.
• گنج سخن، صفا، ذبیح‌الله. (1357). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• مجموعۀ رسایل عرفانی، اخگر حیدرآبادی، میرزا قاسمعلی. (1385). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• موسیقی شعر، شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1386). تهران: آگاه.
• وزن شعر فارسی، ناتل خانلری، پرویز. (1354).. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.