ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 1، فروردین 1402 ، شماره پی در پی 83

ادبیات شهادت در دوران نوزایی انقلابی با تأکید بر عناصر اسطوره ای

صفحه (1 - 15)
سمیره همتی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1401

چکیده

زمینه و هدف: مضمون شهادت در عرصه علوم قدیم چون فقه، عرفان و فلسفه و دانشهای نو چون جامعه شناسی و حقوق، موضوع مباحثات فراوان بوده و هست؛ ولی در این مبحث ادبی، شهادت از منظر اسطوره مرگ‌آگاهی برای درک جاودانگی و کنش خودقربانی ‌کردن، و شهید در شمایل کهن‌الگوی قهرمان بررسی میشود. ردیابی موتیف شهادت از ادبیات گذشته باستانی و اسطوره ای تا دوران تاریخی و روزگار کنونی در متون مرجع، شامل آثار حماسی، غنایی، حکمی و عرفانی قابل پژوهش است. مسئله اصلی در این مقاله یافتن عناصر و موضوعات قدیم و پیش‌آمده تا اکنون (تکرارشونده) در بستر و جریان ادبیات قهرمانانه و شهادت‌خواهانه در دورۀ پس از پیروزی انقلاب اسلامی است که از آن تعبیر به دورۀ نوزایی انقلابی شده است. این پژوهش بنحوی شناخت جامع و تعریف کاملی از این گونه ادبیِ اسلامی ایرانی به دست میدهد.

روش مطالعه: در این پژوهشی به شیوۀ توصیفی- تحلیلی اشعار و دفاتر شعری یازده شاعر انقلاب مورد بررسی قرار گرفته و موتیفهای موجود در آن از حیث معنای شهادت احصا و تحلیل شده است.

یافته ها: بر پایه این پژوهش ادبیات شهادت از عناصر تکرارشوندۀ مشخص در طول تاریخ آفرینشهای ادبی برخوردار و دارای ویژگیهای قابل تشخیص است.

نتیجه گیری: تمامی عناصر متنی (تاریخی) و ادبی (خیالی) شهادت از گذشته دور تا امروز تکرار شده اند؛ جزآنکه در بافت زمانی یا مکانی خاص رنگ باخته اند و دوباره در موقعیتِ نو رنگ و روشنی گرفته اند. بنمایه جاودانگی عنصر بنیادین و دالّ مرکزی در پدیدۀ شهادت است و بازتابش آن در ادبیات بیش از دیگر موتیفها مشهود است.

کلمات کلیدی
ادبیات شهادت , اسطوره , موتیف , انقلاب اسلامی

• قرآن کریم
• اسماعیل پور مطلق، ابوالقاسم (1398)، شعر و شهود، تهران: هیرمند.
• رحیمی، مصطفی (1369)، تراژدی قدرت در شاهنامه، تهران: نیلوفر.
• شبستری، شیخ محمود (1386)، گلشن راز، تصحیح صمد موحد، تهران: طهوری.
• شعر شهادت (1365)، تهران: بنیاد شهید انقلاب اسلامی.
• عزیزی، احمد (1390)، کفشهای مکاشفه، تهران: الماس.
• کریمی، مصطفی (1394) بررسی مفهوم شهادت با رویکرد تحلیل گفتمان، تهران: مرکز تحقیقات دفاع مقدس.
• کهنمویی‌پور، ژاله (1381)، فرهنگ توصیفی نقد ادبی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• نژاد، شاهین (2015 م)، پیش درآمدی بر اندیشۀ سیاسی ایرانشهری آمریکا، نشر اینترنتی.