فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 9، شماره 2، تابستان 95 ، شماره پی در پی 32

بررسی و مقایسه مناجات‌نامۀ خواجه عبدالله و الهی‌نامه حسن‌زاده آملی بر پایۀ سبک‌شناسی لایه ای

صفحه (74 - 93)
مصطفی گرجی ، مهسا خسروی قاسمی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1394
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1395

چکیده
یکی از پژوهشهای جدّی در نوع ادبی الهی نامه ها، تحلیل محتوای اینگونه ادبی بر مبنای سبک شناسی لایه ای در حوزه های پنج گانه آوایی، واژگانی، نحوی، بلاغی و ایدئولوژیکی است و با همین دیدگاه به مقایسه مناجات نامه خواجه عبدالله و الهی نامه علّامه حسن زاده آملی پرداخته ایم. این روش تلفیقی از سبک شناسی مدرن و سنتی بر پایه اصول زبان شناسی است. هر دو اثر با درونمایه عرفانی انتخاب شده اند و مسئله تحقیق پیگیری گفتمان دو سویه میان این دو اثر با اختلاف حدود نه قرن میباشد؛ تا از این طریق سیر و تحول الهی نامه نویسی و کارکردهای هر یک از بخشهای گفته شده، مشخص شود. با این دیدگاه ده جمله هسته ای و خوشه ای به همراه وابسته هایشان از هر دو اثر انتخاب شده است. یافته ها حاکی از آن است که در مساله واژه ، رمزگانهای وابسته به عرفان و دین تمایز چندانی دیده نمیشود و در مقوله دستوری با وجود اختلاف نهصد ساله باز هم ساختار ادبی بر ساختار الهی نامه نویسی رواج دارد تا ساختار دوره هر نویسنده. در مقوله ادبیت متن هر دو به موسیقی توجه کرده اند و نشان میدهد که الهی نامه نویسی با موسیقی رابطه تنگاتنگی دارد. البته خواجه عبدالله از این چالش صنایع لفظی برتر آمده، تمایز اصلی تنها در بخش ایدئولوژیک دیده شده است و علت آن را باید در تمایز تفکر اشعری و شیعه اثنی عشری دید که خود را در تشبیه ها و استعاره های مربوط به خداوند نشان میدهد.

کلمات کلیدی
مناجات‌نامه , الهی‌نامه , خواجه عبدالله انصاری , حسن‌زاده آملی , سبک‌ شناسی