ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 11، بهمن 1402 ، شماره پی در پی 93

کودک‌سروده بمثابۀ ژانر

صفحه (181 - 199)
نسرین‌السادات ذوالفقاری ، محمدجواد مهدوی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1402

چکیده

زمینه و هدف: مطالعۀ ژانر کودک‌سروده های نشریۀ کیهان بچه ها بمنظور گونه شناسی آنها صورت گرفته است. این گونه شناسی شامل بررسی فرمی، محتوایی و فرهنگی سروده ها میباشد و هدف آن، شناسایی و تحلیل ویژگیهای خاص این ژانر بمنظور درک بهتر این گونه از ادبیات کودک است. به عبارت دیگر، این پژوهش بدنبال درک عمیقتری از سروده های کودکانه است که در نشریۀ کیهان بچه ها منتشر شده است.

روش مطالعه: این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. ابتدا با جمع‌آوری داده های مربوط به سروده های کودکان و سپس با تحلیل و بررسی فرم، محتوا، تصویر، موسیقی و زبانِ سروده ها.

یافته ها: با گونه شناسی کودک‌سروده ها در این پژوهش، به مدلی مفهومی دست یافته ایم که شامل چهارچوب فرم و محتوا است. در بخش فرم، نظام تصویری، نظام موسیقایی و نظام زبانی سروده ها شناسایی شده و در بخش محتوا، شش دسته ‌بندی شامل ستایشی، طبیعت و عناصر طبیعت، اندرزی-تعلیمی، سیاسی-اجتماعی، تفریح و بازی، و تمنیات و آرزوهای کودکانه شناسایی شده است. با توجه به این دسته بندیها، گونۀ نوشتاری جدیدی به نام «کودک‌سروده» شناسایی شده است و تغییرات فرم و محتوای این گونه از آغازین سال انتشار نشریه تا پایان نیمۀ اول سال 1360 مورد بررسی قرار گرفته است.

نتیجه گیری: در پژوهش حاضر با رویکرد ژانر، به شناسایی و گونه بندی کودک‌سروده ها پرداخته شده است. در بخش فرم، بر اساس تحلیل داده ها، مشخص شده است که در سروده های قبل از انقلاب، فرم کلاسیک و مضامین ستایشی با کارکرد نشاط‌بخشی و سرگرمی بیشترین بسامد را به خود اختصاص داده است؛ اما در سروده های بعد از انقلاب، فرم سروده هایی با مضامین سیاسی-اجتماعی و با کارکرد تعلیمی بیشترین بسامد را به خود اختصاص داده است. این نتایج نشان میدهد که با تغییر شرایط اجتماعی و سیاسی، محتوای سروده های کودکانه نیز تغییر کرده است و ژانر کودک سروده ها نیز در این تغییرات تحت تأثیر قرار گرفته است. در نتیجه این پژوهش میتواند به بهبود شناخت و درک ادبیات کودکانه و برنامه های آموزشی و تربیتی برای کودکان و نوجوانان کمک کند.

کلمات کلیدی
ژانر , کودک‌سروده , کیهان بچه ها.

• آبراهامیان، یرواند. (1398). ایران بین دو انقلاب. تهران: نشر نی، ص 658.
• بهرنگی، صمد. (1348). مجموعه مقالات. تبریز: شمس، ص 120.
• زرقانی، سیدمهدی و قربان صباغ، محمودرضا. (1395). نظریۀ ژانر (نوع ادبی) رویکرد تحلیلی- تاریخی. تهران: هرمس، ص194.
• سلاجقه، پروین. (1385). از این باغ شرقی. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ص414.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1398). موسیقی شعر، تهران: آگه، ص 81.
• فتوحی، محمود. (1385). بلاغت تصویر، تهران: سخن، ص 50.
• فتوحی، محمود. (1390). سبک‌شناسی نظریه ها، رویکردها و روشها. تهران: سخن، ص350.
• قزل ایاق، ثریا. (1383). ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن. تهران: سمت، ص 71.
• کیانوش، محمود. (1352). شعر کودک در ایران. تهران: آگاه، ص 104.
• محمدی، محمدهادی. (1383). تاریخ ادبیات کودکان و نوجوانان. تهران: مؤسسۀ پژوهشی تاریخ ادیبات کودکان ایران، ص 662.