ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 11، بهمن 1402 ، شماره پی در پی 93

ویژگیها و شاخصه های سبکی چنیسرنامه (متنی از قرن یازدهم) بر اساس شاخصه های زبانی، ادبی و فکری

صفحه (119 - 136)
محمدجعفر پروین ، سیداحمد حسینی کازرونی (نویسنده مسئول)، محمدهادی خالق‌زاده
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1402

چکیده

زمینه و هدف: منظومۀ «چنیسرنامه» اثر ادراکی بیگلاری یکی از شاعران سدۀ یازدهم هجری است. این اثر مانند دیگر منظومه های غنایی، با درونمایۀ عشق زمینی و عرفانی، اگرچه تحت ‌تأثیر خسرو و شیرین نظامی سروده شده است، خالی از خلاقیتهای سبکی و فردی شاعرانه نیست. این منظومه تا کنون بلحاظ سبکی مورد توجه پژوهشگران قرار نگرفته است. در این جستار، ضمن معرفی این اثر، هدف اصلی بررسی ویژگیهای زبانی، ادبی و فکری آن میباشد.

روش مطالعه: این پژوهش به روش گردآوری داده ها و اطلاعات کتابخانه ای با رویکرد توصیفی-تحلیلی انجام شده است. جامعۀ آماری تمام اشعار منظومۀ چنیسرنامه در حدود هزار بیت است.

یافته ها: ادراکی بیگلاری سرایندۀ منظومۀ چنیسرنامه با الگوبرداری از منظومۀ خسرو و شیرین نظامی سعی در پرداخت داستان عاشقانه ای در فضای داستانی ادبیات غنایی هند دارد. شاخصه های سبکی این اثر با وجود آنکه در قرن یازدهم به رشتۀ نظم درآمده است، برخی ویژگیهای سبک عراقی را در خود منعکس ساخته است.

نتیجه گیری: در سبک زبانی ادراکی، از لغات ساده، بدون تعقید، کلمات عربی و هندی، آرایه هایی مانند تشبیه، کنایه، تکرار، واج‌آرایی، جناس، اغراق، و تلمیح در حد بسیار ساده و قابل ‌فهم استفاده شده است. سبک زبانی این اثر ساده، زودفهم و به دور از تعقید و پیچیدگیهای خاص و استعارات غریب و دور از ذهن است. ادراکی در سبک فکری و توصیف صحنه های عاشقانه بسیار به نظامی توجه داشته است؛ گرچه رگه هایی از درونمایۀ مذهبی و عرفانی را در پایان‌بندی داستان در خصوص عدم دلبستگی به دنیا و دوری از هوی و هوس و عشقهای ناپایدار میتوان مشاهده نمود.

کلمات کلیدی
ادراکی بیگلاری , چنیسرنامه , سبک‌شناسی , سطح زبانی , سطح ادبی , سطح فکری.

• ادراکی بیگلاری (1956). چنیسرنامه، چاپ مؤسسۀ سندی ادبی بورد، حیدرآباد، سند پاکستان، تصحیح و مقدمۀ سید حسام‌الدین راشدی.
• انصاری‌ اکبرآبادی، اختر (1956). شاه عبداللطیف بهتایی، شعر و شاعری و سوانح حیات او. حیدرآیاد سند: کمیتۀ فرهنگی بیت شاه.
• پروین. محمد‌جعفر و دیگران (1401). «تأملی بر تمثیل بر منظومۀ غنایی چنیسرنامه». تحقیقات تمثیلی در زبان فارسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر. شمارۀ 14 (52). صص 16 ـ 40.
• خداداد خان، بهادر (1378). لب تاریخ سند، در زمینۀ مضامین غنایی و عاشقانه، چاپ پاکستان.
• شفیعی کدکنی. محمدرضا (1383). صور خیال در شعر فارسی، چاپ نهم. تهران: آگه، ص 140.
• شفیعی کدکنی. محمدرضا (1385). موسیقی شعر. چاپ نهم. تهران: آگه، صص 9 و 67.
• شمیسا. سیروس (1390). بیان. ویراست سوم. تهران: میترا، ص 279.
• فتوحی رود‌معجنی. محمود (1390). سبک‌شناسی، نظریه ها، رویکردها و روشها. تهران: سخن، صص 405 و 400.
• قانع تقوی. میرعلی شیر (1971 م). تحفۀ الکرام. به کوشش حسام‌الدین راشدی. حیدرآباد: سند، ص 712.
• قانع تقوی. میرعلی شیر (1957 م). مقالات الشعرا. به کوشش حسام‌الدین راشدی. کراجی، صص 384 و 174.
• کزازی. میر جلال‌الدین (1370). زیبایی‌شناسی سخن پارسی: بیان. چاپ دوم. تهران: نشر مرکز، ص 370.
• مختاری. قاسم و درخشان. معصومه (1394). «بررسی تطبیقی سبک زبانی و فکری و واکاوی زبان جنسیتی در اشعار پروین اعتصامی و نازک الملائکه». کاوشنامۀ ادبیات تطبیقی (مطالعات تطبیقی عربی ـ فارسی). شمارۀ 17، صص 105 ـ 125.
• نوشادی. عارف (1399). ادراکی بیگلاری. دایرۀالمعارف بزرگ اسلامی. جلد هفتم.
• وحیدیان کامیار. تقی (1367). وزن و قافیه در شعر فارسی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ص 61.
• Lakoff. Robin (1975). Literary Languge and womans place washington. Harper Row publishers.