ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 6، شهریور 1403 ، شماره پی در پی 100

واکاوی و تحلیل انواع پیکرگردانی و دگردیسی در داستانهای عامیانۀ «بهار دانش»

صفحه (161 - 177)
معصومه وطن‌پرست ، منوچهر تشکری (نویسنده مسئول)، محمود رضایی دشت
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1402

چکیده

هدف و زمینه: بهار دانش از افسانه های عامیانه و کهن هندی، نوشتۀ عنایت الله کَنَبوِه لاهوری(1088ه.ق.)، فصل مشترک داستانهای عامیانه و ادبی به شیوۀ داستان‌پردازی هندی و داستان در داستان است. پیکرگردانی(انسان به انسان، انسان به حیوان، انسان به موجودات وهمی، حیوان به حیوان و...) یکی از بنمایه های تکرارشونده در قصه های این کتاب است که با درونمایه هایی چون تغییر شکل، طلسم و جادو، تجسّد در حالت تغییر شکل، آگاهی به علم خلع بدن و نقل روح از کالبدی به کالبد دیگر در سراسر فضای داستانها پدیدار است. تنوّع فرهنگی حوزۀ وسیع ادبیات آیینی در هند، باعث پیدایی مجموعه ‌ای غنی از داستانهای عامیانه شده که وقوع امور خارق‌العاده در آنها امری رایج است؛ لذا در افسانه ها با موجوداتی مواجهیم که ناگهان دگرگون میشوند، دگردیسی میکنند، به اموری فراتر از قدرت طبیعی انسان میپردازند و همانند آینه ای آمال دست‌نیافتنی تودۀ مردم هند را آشکار میسازند. انواع پیکرگردانی در افسانه های عامیانۀ بهار دانش، با هدف واکاوی و تحلیل کارکرد صورت گرفته است.

روش مطالعه: این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و بر مبنای چهارچوب نظری تحقیق و با استفاده از روش گردآوری اطلاعات بصورت کتابخانه ای انجام پذیرفته است.

یافته : انواع پیکرگردانی در افسانه های عامیانۀ بهار دانش، دایره ای وسیع از استحالۀ انسان، جانوران، دیوان، پریان و اعمال و گفتار آنان را در بر میگیرد بویژه درگونه هایی که عنصر خیال و وهم در هم آمیخته، ایده دگردیسی انسانها را مطرح میکند، رهیافتی بسوی ظرفیتهای غنی خیال پردازی در تقابل با پدیده های طبیعی قابل تصوّر است.

نتیجه گیری: درحکایات بهار دانش، بخش بزرگی از باورهای اسطوره ای، اعتقاد به حلول و تناسخ، رگه هایی از آیین ودا، نیروهای جادویی ارباب معرفت و برهمنان هندی در روایات عامیانۀ آنان به زبان فارسی، در آن بازتاب یافته است.

کلمات کلیدی
پیکرگردانی , هند , اسطوره , بهار دانش , افسانه های عامیانه.

• ابوالبشری، پ. و وکیلی، ه. (1393). اندیشه هند و بودایی تناسخ دراهل حق(یارسان). معرفت ادیان. س5. ش3. صص 82-67.
• انصاری، ز. زارعی، ب.، قائدزاده خمیری، م. (1396). «پیکرگردانی انسان حیوان و حیوان انسان در افسانه های مردم ایران». پژوهشنامه فرهنگی هرمزگان. 2(13). صص 112- 92.
• باستید‌، ر. (1370)‌. دانش اساطیر‌. چ‌ 1‌. تهران‌: توس.
• بهار، م. (1384). از اسطوره تا تاریخ. تهران: نشر چشمه.
• . (1389). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: انتشارات آگاه.
• تقوی، م. ( 1386). حکایتهای حیوانات در ادب فارسی. تهران: روزنه.
• جیحون آبادی، ن. (1361). شاهنامه حقیقت. تصحیح محمد مکری. تهران: طهوری.
• حرمتی، ح. آذربرزین، ا. (1398). «تحلیل انگاره اسطوره ای پیکرگردانی درافسانه های آذربایجان». د11. ش40. صص 139163
• خدیش‌، پ. (1391). ریخت شناسی افسانه های جادویی‌. تهران‌: علمی ‌و ‌فرهنگی.
• خلیفه، م. ابراهیمی، ق. چترایی عزیزآبادی، م. (1401). «واکاوی و ریشه یابی عناصر جادویی بلاگردان در داستانهای هزارویکشب». سبک شناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب). س15. ش2. اردیبهشت ماه. پیاپی72. صص 16 1.
• دانامونو، م. (1912). درد جاودانگی. ترجمه بهاءالدین خرمشاهی(1375). چ3. تهران: البرز.
• ذبیح نیا،آ. (1395). «پیکرگردانی در افسانه های جواهرالاسمار». فرهنگ و ادبیات عامه. س4. ش8 . صص 90 71.
• ذوالفقاری، ح. (1392). «متن شناسی کتاب بهار دانش». متن شناسی ادب فارسی. د 49. ش2. صص 86-67.
• رستگارفسایی، م. (1365). اژدها در اساطیر ایران. تهران: توس.
• . (1383). پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• ریحانه، خ. (1380). «ویژگیهای ادبی بهار دانش». نامه انجمن. ش4. صص 141- 126.
• زرین کوب، ع. (1351). یادداشت ها و اندیشه ها. تهران: کتابخانه طهوری.
• سرکاراتی، ب. (1378). سایه های شکارشده. تهران: نشرقطره.
• شاله، ف. (1355). تاریخ مختصر ادیان بزرگ. ترجمه منوچهر خدایار محبّی. تهران: کتابخانه طهوری.
• عباسی، س. (1393). نقد و بررسی اجزای قصه های بلند عامیانه فارسی (ابومسلمنامه، اسکندرنامه و فیروزشاهنامه). رساله دکتری. گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه یزد.
• فرای، ن. (1379). رمز کل کتاب مقدس و ادبیات. ترجمه صالح حسینی. تهران: نیلوفر.
• قادری، ح. (1400). بررسی جادو و جادوگری در افسانه های عامیانه. رساله کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور رامهرمز.
• قانبیلی، س. (1399). نقد اجتماعی شخصیّت در کتاب بهار دانش. رساله کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید بهشتی تهران.
• قائمی، ف. قوام، ا. یاحقی، م.ج. (1388). «تحلیل نقش نمادین اسطوره آب و نمودهای آن در شاهنامه فردوسی براساس روش نقد اسطوره ای». جستارهای ادبی. ش105. صص 47 68.
• قلی زاده،خ. (1388). فرهنگ اساطیر ایرانی. تهران: نشر کتاب پارسه.
• کزازی‌،م. (1372)‌. رؤیا، حماسه، اسطوره . تهران‌: نشر مرکز.
• مارزلف،ا. (1376). طبقه بندی قصّه های ایرانی. ترجمه کیکاوس جهانداری. تهران: سروش.
• محجوب،م. (1383). ادبیات عامیانه ایران. ‌ج1 و 2. ‌تهران: نشر چشمه.
• .. (۱۳۸۶). ادبیات عامیانه ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری. چ3. تهران: نشر چشمه.
• مرادی،م. حاجی آقابابایی،م. (1400). «پیکرگردانی در نارت‌نامه و هزارویکشب». فرهنگ و ادبیات عامه. س9. ش40. صص141 168.
• یاحقی،م. (1386). فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.