ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 5، مرداد 1400 ، شماره پی در پی 63

نگاهی به سطح فکری سبک عراقی از دریچه ای تازه (نگاهی براساس مکتب رمانتیسم)

صفحه (19 - 33)
حامد رفعت‌جو ، مرتضی حاجی مزدارانی (نویسنده مسئول)، مصطفی گرجی ، علی میرزایی
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1399

چکیده
زمینه و هدف: اهمیت سبک عراقی تنها به اشتمال بسیاری از آثار فخیم ادبیات فارسی در آن محدود نمیشود، بلکه امروزه با توسعۀ علوم نقد و مطالعات آثار ادبای غربی، زوایای جدیدی از اعتبار و اهمیت این سبک مشخص گردیده است. مطالعات قرون اخیر در حوزۀ شرق‌شناسی و ارتباط ادب شرق و غرب، نشانگر آن است که بسیاری از ویژگیهای هنر و ادب غرب بویژه مکتب ادبی رمانتیسم در سده های هجده و نوزدهم میلادی، شباهت ملموسی با هنر و ادب شرق، خصوصاً ایران، هنگام استقرار سبک عراقی بر سخن سخنوران قرنهای شش تا نهم هجری در منطقۀ جبال، زاگرس و عراق عجم داشته که هدف از تحقیق پیشِ رو تحلیل سبک عراقی از این زاویه است.
روش مطالعه: پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و با هدف برجسته کردن شباهت ادبیات احساسگرای ایران و ادب رمانتیک غرب با شیوۀ استناد به سخنان و آثار اروپاییان و نیز ذکر و تحلیل نمونۀ آثار مرتبط سبک عراقی انجام پذیرفته است.
یافته ها: پی بردن به شباهت بین ویژگیهای سبک عراقی و برخی از مؤلفه های مکتب رمانتیسم، خاصه در سطح فکری، از مهمترین دستاوردهای این پژوهش بشمار میرود.
نتیجه گیری: مختصاتی چون احساسگرایی، تفرد، تخیل، دین‌مداری، درونگرایی و اندوه و نیز گرایش به طبیعت که مکتب ادبی رمانتیسم بدانها متصف است، در آثار ادبای سبک عراقی به شکلی بارز و متفاوت با مختصات مذکور در دیگر سبکهای ادبی خودنمایی میکند؛ بطوریکه براساس گفتۀ منتقدان و نیز وجود کتب ادبی غربی که با توجه به آثار ادب فارسی خصوصاً در سبک عراقی بنگارش درآمده اند، رگه های مشخصی از شباهت با رمانتیسم را در این سبک میتوان یافت.

کلمات کلیدی
سبک عراقی , ویژگی , نهضت رمانتیسم ادبی؛ تشابه.

• ادبیات تطبیقی، غنیمی هلال، محمد، (1372)، ترجمۀ مرتضی آیت‌الله‌زادۀ شیرازی، تهران: امیرکبیر.
• ادوار شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1359)، تهران: توس.
• آیندۀ یک پندار، فروید، زیگموند، (1357)، ترجمه، تحشیه و مقدمه از هاشم رضی، چاپ دوم، تهران: آسیا.
• باستانگرایی در تاریخ معاصر ایران، بیگدلو، رضا، (1380)، تهران: نشر مرکز.
• بنیاد شعر نو در فرانسه و پیوند آن با شعر فارسی، هنرمندی، حسن، (1350)، تهران: کتابفروشی زوار.
• جستارهایی پدیدارشناسانه پیرامون هنر و زیبایی، ضیمران، محمد، (1377)، تهران: کانون.
• دربارۀ ادبیات و نقد ادبی، فرشیدورد، خسرو، (1362)، جلد دوم، تهران: امیرکبیر.
• دیوان اشعار کمال‌الدین ابوالعطا خواجوی کرمانی، (1374)، به کوشش سعید قانعی، تهران: بهزاد.
• دیوان اشعار، جمال‌الدین سلمان ساوجی، (1376)، تصحیح عباسعلی وفایی، تهران: نشر آثار و مفاخر فرهنگی.
• دیوان اشعار، حافظ، خواجه شمس‌الدین محمد، (بی تا)، به اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: زوار.
• دیوان اشعار، جامی، عبدالرحمن (1378)، تهران: میراث مکتوب.
• دیوان اشعار، عراقی، فخرالدین، (1370)، با مقدمۀ سعید نفیسی، چاپ ششم، تهران: جاویدان.
• دیوان اشعار، خجندی، کمال‌الدین مسعود (1337)، به تصحیح و اهتمام عزیز دولت‌آبادی، تبریز: کتابفروشی تهران.
• رمانتیسم، اصول و نفوذ آن در شعر معاصر ایران، اشرف‌زاده، رضا، (1381)، مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، (1 و 2) 35، صص 215-234.
• رمانتیسم، فورست، لیلیان، (1380)، ترجمۀ مسعود جعفری جزی، چاپ سوم، تهران: نشر مرکز.
• سبک‌شناسی شعر، شمیسا، سیروس، (1379)، چاپ ششم، تهران: فردوس.
• سدۀ هفتم، عصر شاعران آسمانی، مظفری، علیرضا، (همایش6)، مجموعه‌مقالات همایش سالانۀ زبان و ادبیات فارسی، گردآوری و تدوین محمدسرور مولایی، دانشگاه هرمزگان.
• سیر رمانتیسم در اروپا، جعفری جزی، مسعود، (1378)، تهران: نشر مرکز.
• فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی، مقدادی، بهرام، (1378)، تهران: فکر روز.
• فرهنگ توصیفی اصطلاحات روانشناسی، برونو، فرانک، (1373)، ترجمۀ مهشید یاسایی و فرزانه طاهری، تهران: طرح نو.
• کلیات شمس تبریزی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی، (1374)، ، براساس تصحیح و طبع شادروان بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: ربیع.
• کلیات سعدی، سعدی، مصلح بن عبداله، (1386)، به اهتمام محمدعلی فروغی، چاپ چهاردهم، تهران: امیرکبیر.
• مصاحبه دربارۀ گوته و حافظ، حدادی، محمود (1397) خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، 28 خرداد 1397.
• مفهوم دقیق مدرنیته از نظر شارل بودلر و کژتابیهای آن در شعر نو فارسی، قرائی، شهلا، حیاتی آشتیانی، کریم، (1394)، ماهنامۀ تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، علمی، (4) 8، شمارۀ پیاپی 30، صص 201-218.
• مقدمۀ ابن خلدون، عبدالرحمن بن خلدون، (1359)، جلد دوم، ترجمۀ محمد پروین گنابادی، چاپ چهارم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
• مکتبهای ادبی، سیدحسینی، رضا، (1376)، چاپ یازدهم، تهران: نگاه.
• منطق‌الطیر، عطار نیشابوری، فریدالدین، (1380)، به اهتمام سیدصادق گوهرین، چاپ هفدهم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
• نهضت رمانتیک در ادبیات فرانسه، زیرک‌زاده، غلامحسین، (1332)، جلد اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• هاینریش هاینه و آثار او، ایون، فردریک، (1366)، ترجمۀ هوشنگ باختری، تهران: سلسله.