فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 11، شماره 1، بهار 97 ، شماره پی در پی 39

نوآوریها و مهارتهای حافظ در تصویرسازی با گلها و گیاهان

صفحه (207 - 224)
مریم علیمرادی(نویسنده مسئول)، دکتر محمد فاضلی، دکتر رضا اشرف زاده، شادروان دکتر تقی وحیدیان کامیار
تاریخ دریافت مقاله : تابستان 1395
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تابستان 1395

چکیده

تخیل، از بنیادیترین عناصر زیبایی شناسی در شعرفارسی است و زمانی که با نگرش و جهان بینی شاعر همراه میشودو در قالب آرایه های بلاغی خاص نمود مییابد، بر پویایی و وتحرک آن می افزاید. از ویژگیهای شعر حافظ که با جهان بینی شاعر ارتباطی مستقیم دارد تصویرآفرینی های زیباییست که با نگاه نافذ خود در خلق مضامین شعری در قالب آرایه تشخیص و تشبیه از آن بهره میبرد. حافظ در این امر از پدیده های طبیعی هم چون گلها و گیاهان در ترسیم تصاویر ذهنیش استفاده میکند و صورخیالهای زیبایی با بلاغت خاص می آفریندتا مهارت و نوآوری های خویش را به نمایش بگذارد. نگارنده در این نوشته برآن است تا بر اساس عنصر تشخیص که در بیشتر بیتهای شعری حافظ با تشبیه همراه آمده، نگرش شاعر بزرگ ادب فارسی، حافظ، را در ایجاد مفاهیم ذهنیش به این پدیده های طبیعی دریابد و با بررسی این آرایه های ادبی، به لایه های شعریش دست یابد و گلها و گیاهان که نمادی از وجود انسانند و صفتها و اعمال و رفتار انسانی پذیرفته اند در شعر وی بازنماییم و به این نتیجه دست یابیم که حافظ با مهارت و خلاقیت وصف نشدنی خویش، هر کدام از ویژگی های انسانی را به گلی یا گیاهی نسبت داده و به گونه ای بدیع آفریده که گویی این ذهنیت از گلها و گیاهان ویژه خود حافظ و به نام او در ادب فارسی ثبت شده است.

کلمات کلیدی
حافظ , تخیل , تشخیص , تشبیه , گل , گیاه

• قرآن
• برهان قاطع، برهان، محمدحسین بن خلف، (1342)، محمد معین، چاپ دوم، تهران: ابن سینا.
• بلاغت تصویر، فتوحی، محمود(1385)، تهران: انتشارات سخن.
• بیان، کزازی، میرجلال الدین،(1368) تهران: انتشارات کتاب ماد.
• حافظ و پیدا و پنهان زندگی، رستگار فسایی ، منصور، (1385) چاپ نخست:، انتشارات سخن.
• حافظ نامه، خرمشاهی، بهاءالدین، (1387)چاپ هجدهم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
• خیل خیال، بحثی پیرامون زیباشناسی شعر حافظ، مظفری، علیرضا، (1381) چاپ اول، ارومیه: دانشگاه ارومیه.
• دربارۀ ادبیات و نقد ادبی،فرشیدورد، خسرو، (1363)ج2، تهران، نشر مرکز.
• درخت شاهنامه، پورخالقی چترودی، مهدخت، (1387)،چاپ دوم، مشهد: انتشارات به نشر.
• دیوان غزلیات، حافظ، (1377)، به کوشش دکتر خلیل خطیب رهبر، چاپ بیست و یکم، تهران، انتشارات صفی علیشاه.
• ریاض العارفین، هدایت، رضاقلی خان، (1316)،چاپ دوم، تهران:
• سفر در مه، پورنامداریان، تقی،( 1381)، تهران: نگاه.
• سیر غزل در شعر فارسی، شمیسا، سیروس،(1386)چاپ هفتم، تهران: نشر علم.
• شرح شطحیات، روزبهان بقلی شیرازی، (1344)به اهتمام هنری کربن، تهران.
• صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا،(1366)، تهران : نشر آگه.
• فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، سجادی، سید جعفر، (1389)تهران: انتشارات طهوری.
• فرهنگ بازیافته های ادبی از متون پیشین، اشرف زاده، رضا، (1386)، ج1، چاپ اول، انتشارات سخن گستر و معاونت پژوهشی دانشگاه مشهد.
• مثنوی، مولوی،(1375)، به همت رینولدنیکلسون، چاپ اول، انتشارات میلاد.
• نقد تفسیری، بارت رولان،(1368) ترجمه محمد غیاثی، چاپ اول، تهران: بزرگمهر.
• واژه نامه هنر شاعری، میرصادقی، میمنت، (1373)، تهران: انتشارات کتاب مهناز.