ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 8، آبان 1400 ، شماره پی در پی 66

نقد مدرنیستی مجموعه داستان «سمت تاریک کلمات» اثر «حسین سناپور»

صفحه (41 - 55)
پرستو صباحی تشریق ، رضا صادقی شهپر (نویسنده مسئول)، شهروز جمالی
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : دی 1399

چکیده

زمینه و هدف: مدرنیسم یکی از مهمترین مکتبهای ادبیات داستانی معاصر است. مهمترین نقطۀ افتراق و جدایی مدرنیسم از مکاتب قبلی، بویژه رئالیسم و ناتورالیسم، خزیدن در دنیای درون است. نویسندۀ مدرنیسم بجای روایت کردن رویدادهای بیرونی، تحولات روحی روانی شخصیت اصلی داستان را رصد میکند و بنمایش میگذارد و با نقض ساختار روایی خطی و با استفاده از تکنیکهایی چون سیلان روایت و تکثر راوی، روایت را به کلافی درهم‌تنیده و پیچیده از خاطرات تبدیل میکند. در این مقاله مهمترین شگردهای مدرنیستی در مجموعه داستان‌ «سمت تاریک کلمات» اثر حسین سناپور بررسی و تحلیل میشود.

روش مطالعه: روش تحقیق در این مقاله، توصیفی- تحلیلی است و داده ها بصورت کتابخانه ای گردآوری و سپس با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا، تجزیه و تحلیل شده اند.

یافته ها: مدرنیسم بعنوان یک طرز فکر و مکتب، با تغییر در فلسفه و محتوای ادبیات، موجب ایجاد یک دیدگاه و جهان‌بینی نوین شد و دنیای تازه ای را به انسانها معرفی کرد. نسبی دانستن واقعیت، اصالت فرد، تغییر در اصول اخلاقی و گسترش پوچ‌انگاری از برجسته ترین دیدگاههای مدرنیسم بود که به ادبیات راه یافت. علاوه ‌برآن تغییر در عناصر داستانی و شیوه های مختلف روایت، یکی دیگر از تغییرات ادبیات مدرن بود. مدرنیسم بنوبۀ خود روی نویسندگان ایرانی نیز تأثیر گذاشت و باعث بوجود آمدن آثاری در این زمینه شد. جریان داستان‌نویسی مدرن در ایران، در اواخر دهۀ شصت شکل گرفت.

نتیجه گیری: در مجموعه داستان «سمت تاریک کلمات» نویسنده به گسستن نظم زمانی رویداد علاقۀ بسیاری دارد و روایت یک‌خطی در آن بندرت دیده میشود. این داستانها از تکنیکهای گوناگونی برای برهم زدن نظم و روایت خطی و علت و معلولی داستان و ایجاد گسست در داستان بهره برده اند. گسستهای روایتی گاه ازطریق نقل قول یا فصلبندی انجام میشود و گاه نتیجۀ بیماریهای روانی راوی یا سیلان ذهنی تداعی معانی اوست. گسست در راویتها گاه با استفاده از سیلان ذهنی و هذیانی، روندی تند دارد و گاه روند آن براساس تداعی معانی کند و آرام است. ابهام در این مجموعه داستان مقولۀ ظریفی است. شکل هذیانی و سیلانی داستانها، تغییرات سریع زاویۀ دید، آوردن تداعیهای ذهنی و اندیشه ها بدون مقدمه و توضیح در میان کنشها، ادغام یا اختلاط خاطرات راوی در یکدیگر و مشخص نبودن طرح روایت در میان سیل خاطرات، باعث ایجاد ابهام در داستانها شده است.

کلمات کلیدی
مدرنیسم , حسین سناپور , روایت , جریان سیال ذهن , سمت تاریک کلمات

• اسطوره و ادبیات مدرن، طاووسی، محمود و درودگر، آمنه (1390) فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، (23) 7، صص101-117
• پیش‌درآمدی بر رویکردها و مکتبهای ادبی، زرشناس، شهریار (1389) ج2، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
• جامعه‌شناسی ادبیات داستانی، زرافا، میشل (1386) ترجمۀ نسرین پروینی، تهران: سخن.
• داستان کوتاه در ایران، پاینده، حسین (1389) (جلد 2: داستانهای مدرن)، تهران: نیلوفر.
• داستان‌نویسی جریان سیال ذهن، بیات، حسین (1387) تهران: علمی و فرهنگی.
• سمت تاریک کلمات، سناپور، حسین (1387) چاپ سوم، تهران: چشمه.
• عناصر داستان، میرصادقی، جمال (1390) چاپ هفتم، تهران: سخن.
• فهم روشنفکران مشروطه‌خواه از مدرنیته، بزرگ بیگدلی، علی (1392) پژوهشنامۀ علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، شمارۀ 51، صص29-52.
• قصۀ روان‌شناختی نو، ایدل، لئون. (1367). ترجمۀ فرزانه طاهری. چاپ 2. تهران: شباویز.
• گفتمان نقد، پاینده، حسین (1382) تهران: روزگار.
• مبانی رمان نو، شمیسا، سیروس (1389). ماهنامۀ اطلاعات حکمت و معرفت، شمارۀ 49.
• مکتبهای ادبی، شمیسا، سیروس (1390) تهران: قطره.
• نسبت رمان و اجتماع، سناپور، حسین (1391) فصلنامۀ سینما و ادبیات، شمارۀ 34.