ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 4، تیر 1401 ، شماره پی در پی 74

معرّفی و سبک شناسی فتح نامۀ صادقی بیگ افشار

صفحه (239 - 262)
بهروز مهری ، مسروره مختاری (نویسنده مسئول)، شکراله پورالخاص
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1400

چکیده

زمینه و هدف: مثنوی فتح نامۀ صادقی بیگ افشار(1017-940 م) یکی از آثار حماسی ـ تاریخی است که در دوران صفویه مورد توجّه برخی از مهمترین تاریخ نگاران و تذکره نویسان این عصر قرارگرفته است؛ اما این اثر بسبب اشتهار صادقی در نقّاشی و هنر، در دوران بعد کمتر مورد توجّه واقع‌ شده است. جستار پیش رو کوشیده است ضمن معرفی این اثر، بسامد های معنادار سبکی آن را نیز مشخص کند.

روش مطالعه: این پژوهش با بهره گیری از روش تحلیلی ـ توصیفی صورت گرفته است.

یافته ها: صادقی بیگ با تأثیرپذیری از شاهنامه و تا حدودی اسکندرنامه کوشیده است از تمام ابزارهای موسیقی آفرین شعر، ازجمله موسیقی بیرونی، درونی، کناری و..، استفاده کند و در کنار ترکیب سازیهای واژگانی ـ به دور از برساختهای جعلی ـ و نیز استفادۀ معنادار از عناصر مهم بیانی همچون تشبیه، کنایه و..، چگونگی قدرتگیری شاه عبّاس و دلاوریهای او و سپاهیانش را تا فتح هرات بتصویر بکشد.

نتیجه گیری: صاحب فتح نامه به واسطۀ جایگاه ویژۀ خود بعنوان رئیس کتابخانۀ سلطنتی شاه عبّاس صفوی، روایتی مستقیم را از پاره ای تحولات این دوره ارائه میدهد که از منظر تاریخی نیز قطعاً دارای اهمیت است.

کلمات کلیدی
فتح نامه , حماسۀ تاریخی , تذکره , صادقی بیگ , شاه عبّاس

• از صبا تا نیما، آرین پور، یحیی (1382)، تهران: زوّار.
• اسناد و مکاتبات تاریخی ایران از تیمور تا شاه اسماعیل، نوایی، عبدالحسین (1370)، تهران: علمی و فرهنگی.
• بررسی خوراق عادت یا خلاف آمد عادتها در حماسه، بازرگان، محمدنوید و فرج نژاد، زهرا (1393). پژوهشنامۀ ادب فارسی، (18) 10، صص 75-43.
• تاریخ بیهقی، بیهقی، خواجه ابوالفضل محمدبن حسین (1367)، به تصحیح خلیل خطیب رهبر، تهران: سعدی.
• تحلیل کارکرد سبکی تشبیه در جلد اول شاهنامه، محمدنژاد، یوسف و الهیان، لیلا (1399)، مجلّۀ متن-پژوهی، (84) 24، صص 120- 152.
• تحلیل و بررسی کنایه در شاهنامه، اسماعیل پناهی، عبدالحمید (1398)، فصلنامۀ کاوشنامۀ، (42) 20، صص 71-94.
• تذکرۀ حسینی، حسینی سنبهلی، میرحسین دوست. (۱۲۹۲). لکهنو.
• تذکرۀ خیرالبیان، بهاری سیستانی. ملک شاه حسین. (1398). به تصحیح عبدالعلی اویسی، زاهدان: انتشارات دانشگاه سیستان و بلوچستان.
• تذکرۀ خیرالبیان، سیستانی، شاه حسین بن غیاث الدّین محمّد (1397)، به تصحیح عبدالعلی اویسی، زاهدان: انتشارات دانشگاه سیستان و بلوچستان.
• تذکرۀ لطایف الخیال، دارابی اصطهبانی، شاه محمّد. (1391). به تصحیح یوسف بیگ باباپور، تهران: نشر مجمع ذخائر اسلامی با همکاری کتابخانه و موزۀ ملی ملک و کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
• تذکرۀ نصرآبادی، نصرآبادی اصفهانی، میرزامحمّدطاهر (1317)، به تصحیح وحید دستگردی، تهران: چاپخانۀ ارمغان.
• جهانگیرنامه، جهانگیر گورکانی. نورالدّین محمّد. (1359). به تصحیح محمّد هاشم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
• حماسه پدیده شناسی تطبیقی شعر پهلوانی، خالقی مطلق. جلال (1386)، تهران: مرکز دایره المعارف اسلامی.
• حماسه سرایی در ایران، صفا، ذبیح‌الله. (بیتا). نشریۀ دانشکدۀ ادبیات تبریز، شمارۀ هشتم، صص 35- 41.
• خلاصه الکلام، بنارسی، علی ابراهیم خلیل خان، کتابخانۀ بادلیان، شمارۀ 1721، کاتب: سیّد حسن کوبندپور، تاریخ کتابت: 1236ق.
• دیوان، معزّی، امیری (1318)، به تصحیح عبّاس اقبال آشتیانی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
• رسالۀ قانون الصّور، دانش پژوه، محمّدتقی (1349). هنر و مردم، شمارۀ 90، صص 11-21.
• رسالۀ هجو ثالث صادقی بیگ افشار، رادمنش، عطامحمّد و پهلوان زاده، ملوک (1392)، آینۀ میراث، (1) 11، صص 85 ـ 101.
• رسائل حظیات، افشار، ایرج (1382)، مجلّۀ آینۀ میراث، (4) 1، صص 146 - 184.
• رفتارشناسی زبان تاریخی، ذوالنور. رحیم. (1380). تهران: طهوری.
• ساختار زبان حماسی در کوشنامۀ ایرانشاه بن ابی الخیر»، رحمان زاده، سامان، مدرسی، فاطمه و نزهت، بهمن (1398)، پژوهشنامۀ ادب فارسی، سال پانزدهم، پیاپی28، صص 173-149.
• سیاست و اقتصاد عصر صفوی، باستانی پاریزی، محمّدابراهیم. (1367). تهران: صفی علیشاه.
• سیدیونسی، میر ودود (1353)، فهرست کتابخانۀ ملّی تبریز، تبریز: کتابخانۀ ملّی تبریز.
• شمع انجمن، حسن خان. محمّدصدیق. (1386)، به تصحیح محمّدکاظم کهدویی، یزد: دانشگاه یزد.
• صادقی افشار، تربیت. محمّدعلی خان. (1310)، مجلۀ ارمغان، (1)12.
• صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی. محمدرضا (1375). تهران: آگاه.
• عرفات العاشقین و عرصات العارفین، بلیانی، تقی الدّین محمّد. (1389). به تصحیح ذبیح الله صاحب‌کاری و آمنه فخراحمد و با نظارت علمی محمّد قهرمان، تهران: میراث مکتوب، مجلس شورای اسلامی و موزۀ و مرکز اسناد.
• فلسفۀ یونان در بزم اسکندر، زرینکوب، عبدالحسین. (1370). مجلۀ ایرانشناسی، شمارۀ یازدهم، صص 483-489.
• فهرست میکروفیلم‌های کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، دانش‌پژوه، محمّدتقی. (1348). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• قلقشندی، ابن العبّاس احمدبن علی، صبح الاعشی فی صناعۀ الإنشاء، نسخۀ مصوره عن الطّبع الامیریه، و مذیل وزراه الثقافه والإرشاد القومی المؤسسه المصریه العامه، لِتألیف و الترجمه و الطّباعه و النّشر.
• کلیات زیبایی شناختی، تکروچه، بندتو. (1344). رجمۀ فؤاد روحانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
• کلیات صادقی کتابدار، افشار، صادقی بیگ، کتابخانۀ مرکزی تبریز، نسخۀ شمارۀ 3616 . تاریخ کتابت: 1010 ق.
• گلستان هنر، منشی قمی، قاضی میراحمد. (1352). به تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: بنیاد فرهنگ.
• گونه های نوآوری در شعر معاصر ایران، حسن لی. کاووس (1383). تهران: ثالث.
• الگوی بررسی زبان حماسی، شهبازی، اصغر و ملک ثابت، مهدی (1391)، پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 24، صص 143ـ179.
• لغتنامه، دهخدا، علی اکبر (1335)، زیر نظر محمد معین، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• مجمع الخواص، افشار، صادقی بیگ (1327). تصحیح عبدالرّسول خیّام پور، تبریز: اختر شمال.
• معالم البلاغه، رجایی، محمدخلیل (1359)، شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.
• معانی و بیان، تجلیل، جلیل (1370)، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
• معانی و بیان، همایی، جلال الدین (1373)، تهران: هما.
• منشآت السّلاطین، فریدون بیگ (1274)، احمد توقیعی، استانبول.
• موسیقی شعر، شفیعی کدکنی. محمدرضا (1389). تهران: آگاه.
• نقّاشان قدیم ایران، کریم زادۀ تبریزی، محمّدعلی. (1363). لندن: مستوفی.
• یادداشتهای قاسم غنی، غنی. قاسم (1377). به کوشش سیروس غنی، چاپ دوم، تهران: زوّار.