ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 1، فروردین 1404 ، شماره پی در پی 107

معرفی، نقد و آسیب‌شناسی فهرست آثار معرفی‌شده در پایان کتابهای فارسی اوّل و دوم دبستان (با تکیه بر پنجاه اثر تألیفی)

صفحه (57 - 79)
مرجان شریفی ، رضا شجری (نویسنده مسئول)، فاطمه سادات طاهری
تاریخ دریافت مقاله : تیر 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مهر 1403

چکیده

زمینه و هدف: در پایان کتب فارسی اوّل و دوم دبستان، فهرست معرفی کتابهای مناسب برای این دوپایه آمده است که میتواند یکی از راهکارهای مفید برای ایجاد انگیزۀ مطالعه در دانش‌آموزان باشد. این فهرستها در اختیار تمام کودکان ایران قرارمیگیرد و از آنجا که آموزش وپرورش کتابها را معرفی کرده است، مورد اعتماد والدین و دانش‌آموزان واقع میشود. پژوهش حاضر به منظور آسیب‌شناسی، نقد و تحلیل این دو فهرست‌ صورت‌ گرفته ‌است. ابتدا فهرستها از نظر ساختاری و ظاهری مورد نقد و بررسی قرارگرفته و سپس برخی ویژگیهای صوری و ساختاری کتابها با تکیه بر پنجاه اثر تألیفی بررسی شده است.

روش ها: روش تحقیق در این پژوهش به شیوۀ تحلیل محتوای کمی- کیفی با رویکرد توصیفی-تفسیری و گردآوری اطلاعات از طریق اسنادی، کتابخانه ای و فیش‌برداری است.

یافته ها: با بررسی کامل فهرستها از نظر ساختاری و ظاهری مشخص شد که این فهرستها فاقد نظم منسجم و سنجیده هستند و معرفی‌کنندگان در ذکر نام آثار، نویسندگان و ناشران دقّت کافی نداشته اند. فهرستها‌ حدود ده سال بدون تغییر و به روزرسانی در پایان کتابها آمده و چاپ اوّل 86% کتابها در دهۀ هفتاد است. تعداد آثار تألیفی بیش از ترجمه و تعداد نویسندگان و تصویرگران مرد بیش از زنان است. در مورد قطع کتابها تنوع چندانی وجود ندارد و بیشتر کتابها در قطع خشتی که برای کودکان مرسوم است، به چاپ رسیده اند.

نتیجه گیری: اصل موضوعِ معرفی کتابهای مناسب برای دانش آموزانی که به تازگی خواندن و نوشتن را آموخته اند، امری بسیار پسندیده و جالب توجّه است؛ اما به نظرمی سد که معرفی کنندگان آنچنان که شایسته است در این امر، اهتمام نداشته اند. بی دقتی در ذکر عناوین و افراد، معرفی آثار، تنها مربوط به دهه های گذشته، میتواند نشان از این امر باشد. توجّه نکردن به گوناگونی علایق و سلایق کودکان و نداشتن تنوع در زمینه های مختلف، از دیگر ایرادات این فهرستهاست. با توجّه به نتایج پژوهش انتظارمیرود که معرفی آثار فاخر از نویسندگان توانمند دهۀ اخیر و آثار نویسندگان زن، بیش از پیش موردتوجّه قرارگیرد.

کلمات کلیدی
ادبیات کودک , کتابهای داستان , نقد و آسیب‌شناسی , کتابهای فارسی دبستان

• ایمن (آهی)، خمارلو (میرهادی)، توران، دولت‌آبادی، مهدخت. (1352). گذری در ادبیات کودکان. تهران: شورای کتاب کودک.
• بهداد، بهاره. (1382). تبعیض جنسی و ادبیات کودک. پژوهش‌نامه ادبیات کودک و نوجوان. شمارۀ 32. بهار. صص71-68.
• جعفرقلیان، طاهره. (1391). ادبیات کودکان. تهران: انتشارات پیام‌نور.
• جعفری، لاله. (1400). پسری که با رود آمد. چاپ هفتم. تهران: انتشارات افق.
• حجازی، بنفشه. (1395). ادبیات کودکان و نوجوانان، ویژگیها و جنبه ها. چاپ چهاردهم ویراست دوم. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
• حجوانی، مهدی. (1388). نقش سرویراستار در صنعت نشر. کتاب ماه کودک و نوجوان. ویژه نامۀ دومین نمایشگاه تخصصی، 33.
• رهگذر، رضا. (1369). معیارهای انتخاب و ارزیابی کتابهای خردسالان. قلمرو ادبیات کودکان. صص89-65.
• شجری، رضا. (1384). بررسی و تحلیل ادبیات کودکان در ایران از آغاز تا دهۀ هفتاد. تهران: عیاران.
• شعاری‌نژاد، علی‌اکبر. (1379). ادبیات کودکان. تهران: انتشارات اطلاعات.
• شیخ‌رضایی، حسین. (1386). اگر زیبای خفته پسر بود. پژوهش‌نامۀ ادبیات کودک و نوجوان. شمارۀ 51. صص60-54.
• صفاری، سمیرا و همکاران. (1399). پژوهشی پیرامون عوامل مؤثر در انتخاب قطع کتابهای تصویری کودک و نوجوان در ایران (براساس معیارهای مربیان). جلوۀ هنر، سال 13، شمارۀ 5، بهار.
• طاقدیس، سوسن. (1400). با یک گل بهار نمی‌شود. چاپ دوازدهم. تهران: انتشارات قدیانی.
• فروزنده، مسعود. (1388). نقد و تحلیل عناصر داستان در گزیده ای از داستانهای کودک. ادب‌پژوهی. شمارۀ 9. پاییز. صص171-152.
• فضل‌علی، طاهره. (1388). بررسی تصاویر کتابهای کودکان داستان گروه سنی ب و ج منتشرشده کانون پرورش فکر کودکان و نوجوانان در سالهای 87-80. فصلنامۀ دانش‌شناسی (علوم کتابداری، اطلاع‌رسانی و فناوری اطلاعات)، سال ۷، شمارۀ 2. 62-53.
• قاسم‌نیا، شکوه. (1400). قصه های کوچک برای بچه های کوچک ج5، 2، 1. چاپ بیست‌وسوم. تهران: انتشارات قدیانی.
• قایینی، زهره. (1377). کتابهای مصور و کتابهای تصویری کودکان. پژوهشنامۀ ادبیات کودک و نوجوان، شمارۀ 11و12. صص19-11
• کاردان، علی‌محمد. (1387). سیر آراء تربیتی در غرب. تهران: سمت
• قزل‌ایاغ، ثریا(1393) ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن(مواد و خدمات کتابخانه برای کودکان)، تهران، انتشارات سمت
• کرمی‌زاده، مرضیه و همکاران. (1398). ارزیابی ظاهری و محتوایی کتابهای داستانی ردۀسنی الف- ب با تأکید برمؤلفه های خلاقیت گیلفورد. کتابداری و اطلاع رسانی. دورۀ 22. شماره 3. پاییز. صص90-62
• کلانتری، پرویز. (1393). خانۀ حاج رحیم‌آقا کجاست؟. چاپ دوازدهم. تهران: انتشارات کانون پرورش فکری کودکان.
• ماهوتی، مهری. (1400). قصه های زینب ج5-1. چاپ دوم. تهران: انتشارات مدرسه.
• محمدی، مهدی. (1389). بررسی وضعیت انتشار داستانهای دینی کودکان و نوجوانان بین سالهای 1385-1380. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه های عمومی، سال 16، شمارۀ ۴، پیاپی63، زمستان. صص82-55
• محمدی، مهدی. (1392). تحقیقات تحلیل محتوا در ادبیات کودکان و نوجوانان ایران از سال1352-1390. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه های عمومی، سال 19، شمارۀ 1، پیاپی 72. بهار. صص133-111
• مدودا، ن. (1363). تربیت ذوق مطالعۀ کودکان در اتحاد جماهیر شوروی. ترجمۀ مجذوب ‌صفا. تنظیم‌کننده: آتش‌ جعفرنژاد. 39 مقاله دربارۀ ادبیات کودکان. تهران: انتشارات شورای کتاب کودک.
• میرحسینی، زهره و همکاران. (1392). تحلیل محتوای کتابهای داستانی گروه سنی ب و ج در دهۀ80. فصلنامۀ نظامها و خدمات اطلاعاتی، سال ۲، شمارۀ 2. 44-35
• نیکوسخن، سودابه. (1392). بررسی تأثیر تصویرسازی بر جذب مخاطب کتابهای داستانی کودک (گروه سنی ب و ج). فصلنامه تحلیلی پژوهشی کتاب مهر. شمارۀ 8. بهار و زمستان. صص 178-197
• هانت، پیتر. (1400). نقد و نظریۀ ادبیات کودک. ترجمۀ سهراب رضوانی، امین ایزدپناه. تهران: مؤسسۀ فرهنگی مدرسۀ برهان.
• یوسفی، ناصر. (1393). تا بهار. چاپ یازدهم. تهران: انتشارات قدیانی.
• Hunt, Peter, (1999), Understanding children’s literature, Edited by Peter Hunt, England, Routledge
• T. Marchini (2011). 9 Factors That Make a Picture Book Successful.,
• http:--tracymarchini.com-2011-02-14-9-factors-that-make-a-picture-book-successful.
• www.enmabazar.ir
• www.kpf.ir
• www.nlai.ir