ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 1، فروردین 1404 ، شماره پی در پی 107

معرفی کتاب «نظام ناصری» و ویژگیهای سبکی آن

صفحه (117 - 127)
یوسف کرمی چمه (نویسنده مسئول)، میثم احمدی
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1403

چکیده

زمینه و هدف: در دورۀ قاجار و در نتیجۀ شکستهای ایران از روسها، افرادی نظیر عباس میرزا عباس‌میرزا نایب‌السلطنه و میرزابزرگ قائم‌مقام و سپس امیرکبیر را به چاره اندیشی دربارۀ انجام اصلاحات در سازمان نظامی ایران و ایجاد ساختار و تشکیلات منسجم در قشون واداشت. این اصلاحات از طریق استخدام مربیان و متخصصان خارجی و تدوین و تألیف کتابها و متون آموزشی نظامی انجام شد. کتاب «نظام ناصری» یا «دستور مشق» نوشتۀ بهرام بن میرزا عباس قاجار تألیف سال 1267 ق، که اولین کتاب به زبان فارسی درزمینۀ آموزشهای نوین مشق یا صف جمع به نظامیان است، ازجملۀ این آثار است.

روش: در این مقاله، با استفاده از منابع و یافته ھای کتابخانه ای و بشیوۀ توصیفی ـ تحلیلی کتاب نظام ناصری، معرفی و ویژگیهای آن بیان میشود.

یافته ها: از مهمترین خصوصیات نثر کتاب میتوان موارد زیر را برشمرد: به سجع پردازی در مقدمۀ کتاب و دقت در انتخاب واژه ها و اصطلاحات نظامی و لشکری برای سجع پردازی؛ واژه ها و اصطلاحات نظامی فراوان؛ واژه ها و ترکیبات عربی ساده و رایج؛ جابجایی ارکان جمله؛ حذف فعل؛ استفادۀ فراوان از وجه فعلی؛ فاصله میان اجزای فعل مرکب و تکرار و حشو.

نتیجه گیری: کتاب بجز مقدمه و خاتمه که نثر مسجع و نسبتاً متکلفانه ای دارد، با نثری ساده و خالی از تصنعات و تکلفات منشیانه نوشته شده است. سادگی و بی تعقید بودن نثر کتاب احتمالاً به این سبب است که کتاب جنبۀ آموزشی دارد و مخاطبان آن، فراگیرانِ تازه کاری بودند که ضرورت داشت فرمانهای فرماندهان و رؤسای خود را صریح و بدون ابهام دریابند و اجرا کنند.

کلمات کلیدی
نظام ناصری , دورۀ قاجار , ویژگیهای سبکی , علوم نظامی

• آدمیّت، فریدون. (1362). امیر کبیر و ایران. تهران: امیرکبیر، چاپ هفتم.
• بابایی، غلامرضا. (1382). تاریخ ارتش ایران. تهران: آشیان.
• تکمیل همایون، ناصر. (1376). تحولات قشون در تاریخ معاصر ایران. تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.
• دروویل، گاسپار. (1348). سفرنامۀ دروویل. ترجمۀ جواد محیی. تهران: گوتنبرگ.
• دهقان، منوچهر. (1348). «نظام ناصری». بررسی های تاریخی، سال چهارم، شمارۀ چهارم (پیاپی 22)، صص 147 ـ150.
• رضاقلی، علی. (1382). جامعه شناسی نخبه کشی. تهران: نی.
• سپهر، محمد تقی. (1337). ناسخ التواریخ. بکوشش جهانگیر قائم مقامی، تهران: امیرکبیر.
• وقایع اتفاقیه (1267 ه.ق). شمارۀ 16.
• یکرنگیان، میر حسین. (1384). سیری در تاریخ ارتش ایران. تهران: خجسته.