فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 11، شماره 1، بهار 97 ، شماره پی در پی 39

مؤلفه های عرفان در سینما؛ تحلیل تطبیقی مفاهیم مجرد و استعاره ها در «استاکر» و «منطق‌الطّیر»

صفحه (331 - 346)
شهاب کاظمیان(نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : بهار 96
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهار 96

چکیده

طرح روایی سفری تمثیلی، در جستجوی مقصدی متعالی و برمسیری پرمخاطره، از متعارفترین مضامین آثار ادبی و حتی مباحث نظری در حیطه «عرفان» است. «منطق‌‌الطّیر» عطار از نمونه های کامل آثار ادبی و منظومه ها‌ی تمثیلی است؛ مشتمل‌بر مجموعه ای از مفاهیم «عرفانی». از دیگرسو، فیلمنامه و روایت سینمایی «استاکر» اثرِ «آندری تارکوفسکی»، علیرغم تمامیِ وجوه افتراقش نسبت‌ به «منطق‌‌الطّیر»، چه از حیث قالب اثر، ابزار انتقال معنا و چه از منظر دوره زمانی و حوزه فرهنگی تألیف؛ دارای مجموعه اشتراکات و مشابهتهایی نیز، در حوزه فکری و حتی پاره ای از عناصر مربوط به گزینش مدلولها و شِکل آثار است. نگارنده پژوهش تلاش دارد تا با تطبیق این مؤلفه ها و کارکردشان در بطن روایات مزبور، از دریچه «عرفان» به مثابه چهارچوبی نظری، به زوایای مختلف آثار نگاهی داشته باشد. مفاهیم و معانی همگونی که دو مؤلف از دو جهانِ هنر و ادبیات، دستمایه آثار خویش قرارداده اند، درکنار گزینشِ پاره ای از مؤلفه های فُرمی و نظام استعاره پردازی مشابه که توانسته فائق‌بر اقتضای ابزارهای بیان در سینما و شعر، مصادیقی یکسان را در روایات مورد بحث به کار گیرد، در بستری نظام‌مند قابل تفسیر و تحلیل است. توالی مشابهتها در دامنه معانی و کیفیت ترسیم، مبیّنِ دستگاهی از مفاهیم و اندیشه های مجرد، به منزله مکتبی فکری است؛ که در بالاترین سطح و فارغ از گستره خاستگاه هایش، میتوان آنرا روح «عرفان» نامید.

کلمات کلیدی
عرفان , استاکر , منطق‌الطّیر