ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 8، آبان 1400 ، شماره پی در پی 66

طبقه بندی مفاهیم اسطوره ای در رمان گاوخونی

صفحه (91 - 104)
زهرا تقوی ، آمنه ظاهری عبدوند (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : مهر 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1399

چکیده

زمینه و هدف: «گاوخونی» یکی از رمانهای اسطوره ای معاصر است که موردتوجه اغلب منتقدان و نویسندگان آثار ادبی قرار گرفته است. استفاده از مفاهیم اسطوره ای میتواند به دو دلیل باشد؛ ارائه مفهومی زیباشناسانه و قابل درک از الگوهای اولیه انسانی که در حوزه خودآگاه نویسنده قرار دارد و همچنین برخورداری (نهانبینی) ازلی نویسنده که باعث میشود هنرمندان بطور ناخودآگاه به مصداقهای کهن‌الگویی و اساطیری توجه کنند و آنها را در آثارشان بکار برند. این مقاله در پی آن است که با بهره گیری از نقد اسطوره شناسی به ارائه مفاهیم اسطوره ای اثر چه در قالب خودآگاه نویسنده و چه در قالب ناخودآگاه وی بپردازد.

روش مطالعه: این تحقیق با استفاده از جمع‌آوری و تهیه کتب و مطالب موردنیاز به روش توصیفی- تحلیلی به تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته است. نگارندگان پس از مطالعه و بررسی به استخراج موارد موردمطالعۀ پژوهش در میان آثار مذکور پرداخته و آنها را طبقه بندی کرده و داده های حاصل از پژوهش را مورد بررسی قرار داده اند.

یافته ها: جعفر مدرس صادقی با علم به مباحث اسطوره شناسی، درجهت غنا بخشیدن به موقعیت، شخصیتها، موضوع و پیرنگهای مستتر در رمانش بصورت خودآگاه از برخی عناصر و مفاهیم اسطوره ای بهره برده است. از عناصری که در این رمان کارکرد اسطوره ای دارند میتوان به این موارد اشاره کرد: اسطوره آب در خویشکاریهای مادینگی، اسطوره باروری، رجعت به مرحله زهدانی، مرگ و تولد دوباره، جاودانگی و همچنین اسطوره پدرکشی یا تمایلات ادیپی.

نتیجه گیری: کشف مفاهیم و مؤلفه های اسطوره ای در رمان گاوخونی سبب میشود علاوه بر درک پیرنگ اصلی رمانها، پیرنگ فرعی و حذفی آنها نیز آشکار و هدف نویسنده از طرح این شیوه از پرداخت داستانی مشخص شود. دو پیرنگ اصلی و حذفی در این رمان وجود دارد. پیرنگ اصلی که در خوانش اولیه بدست می‌آید و پیرنگ حذفی که در خوانشهای بعدی مشخص میشود، نشان‌دهنده آشفتگیهای درونی شخصیتها ست و اعمال و کنشهای آنان نیز تحت تأثیر این پیرنگ حذفی در داستان قابل توجیه است.

کلمات کلیدی
رمان گاوخونی , مفاهیم اسطوره‌‌ای , اسطوره آب , خویشکاری , تمایلات ادیپی , پیرنگی اصلی و حذفی

• اساطیر جهان، روزنبرگ، دونار. (1379). ترجمۀ عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.
• اصول روانکاوی، جونز، ارنست. (1350). ترجمۀ هاشم راضی. تهران: آسیا.
• انسان و سمبولهایش، یونگ، کارل گوستاو. (1386). ترجمۀ محمود سلطانیه، تهران: جامی.
• بازتاب اسطوره در داستان کوتاه شهریار مندنی‌پور و رمان ابوتراب خسروی، صادقی، سمیه. (1390). پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند.
• بررسی ساختاری اسطوره، استراوس، کلود وی. (1373). ترجمۀ بهار مختاریان و فضل‌الله پاکزاد. فصلنامۀ ارغوان، (4)1، صص 135-159.
• بندهشن، دادگی، فرنبع. (1369). تهران: توس.
• پنج گفتار از زیگموند فروید، فروید، زیگموند. (1383). ترجمۀ هورا رهبری، تهران: گام نو.
• تاریخ اساطیری ایران، آموزگار، ژاله. (1374). تهران: سمت.
• تحلیل سیر بازتاب مضامین و روایتهای اسطوره‌ای ایرانی در رمانهای فارسی از 28 مرداد 32 تا 1387، بزرگ بیگدلی، سعید و همکاران. (1389). فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ نوزدهم، صص 135-159.
• تحلیل کهن‌الگویی حکایت (الملک و البراهمه) کلیه و دمنه، نوری، علی و سرلک، امیرحسین. (1395). متن‌شناسی ادبی. شماره 32، صص 79-92.
• رساله در تاریخ ادیان، الیاده، میرچا. (1385). ترجمۀ جلال ستاری. تهران: سروش.
• روانکاوی ادبیات، یاوری، حورا. (1387). تهران: سخن.
• گاوخونی، مدرس صادقی، جعفر. (1370). تهران: نشر مرکز.
• مبانی روان‌شناسی فروید، هال، کالوین اس. (1348). ترجمۀ ایرج نیک‌آیین. تهران: غزالی.
• مبانی نقد ادبی، گرین، ویلفرد و همکاران. (1376). ترجمۀ فرزانه طاهری. تهران: نیلوفر.
• مظاهر مجازی کهن‌نمونه‌های مادر مثالی در افسانه‌های کرمان با تکیه بر آرای یونگ، سراجی، سیدحسن و خسروی، حسین. (1394). زن در فرهنگ و هنر، (3) 7، صص 313-326.
• ناخودآگاه و روان‌کاوی، شاریه، ژان پل. (1370). ترجمۀ سیدعلی محدث. تهران: نکته.
• نظریه‌ها و نقد ادبی، پاینده، حسین. (1397). تهران: سمت.
• نقد ادبی، شمیسا، سیروس. (1373). تهران: میترا.
• نقد اساطیر و داستان‌واره‌ها، یاحقی، محمدجعفر. (1388). چاپ دوم. تهران: فرهنگ معاصر.
• نقد کهن‌الگویی ریشه‌های دوگانه‌انگاری اسطوره‌ای در شاهنامۀ فردوسی، ستاری، رضا و حقیقی، مرضیه. (1393). متن شناسی ادب فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. (1) 6، صص 130-111.