ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 7، مهر 1403 ، شماره پی در پی 101

سبک‌شناسی زبانی و فکری دیوان حاجی محمد گیلانی و معرفی نسخه خطی آن

صفحه (35 - 66)
جواد خنیفر ، محسن ذوالفقاری (نویسنده مسئول)، حجت‌اله امیدعلی
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1402

چکیده

هدف و زمینه: حاجی محمد گیلانی از شاعران قرن دهم و سبک هندیست.وی عرفان را نزد علامه مولانا محمد باقر خراسانی و همچنین ملا حسن گیلانی فرا گرفته و غزلیات او مشحون از مضامین عارفانه-عاشقانه است.هدف از انجام این مقاله بررسی سبک شناسی دیوان حاجی محمد گیلانی و معرفی نسخه خطی منحصر به فرد آن است.

روش مطالعه: این پژوهش به صورت توصیفی-تحلیلی صورت گرفته است.

یافته ها: طی بررسی سبکی دیوان مشخص گردید که شاعر از اوزان مختلفی برای انتقال مفاهیم عارفانه-عاشقانه بهره جسته است. استفاده از ردیف های فعلی به طور محسوس در اشعار او تکرار می‌شود. در سطح واژگانی استفاده از لغات و اصطلاحات عامیانه دارای بسامد بالایی است.همچنین اشعار او در ترکیب سازی های نو نیز انحراف نسبتا بالایی را نشان می‌دهند.در سطح فکری نیز اشعار عارفانه-عاشقانه دارای بیشترین بسامد هستند.

نتیجه گیری: حاجی محمد گیلانی از شاعران سبک هندیست و اشعار او ساده و خالی از تکلف است.به موضوعات عرفانی و عاشقانه بیشتر توجه کرده است و اشعارش در محور عمودی از انسجام نسبتا کمی برخوردار هستند.به ردیف توجه شایانی دارد به گونه ای که نزدیک به ۹۰ درصد اشعارش مردف هستند.

کلمات کلیدی
دیوان حاجی محمد گیلانی , نسخه خطی , سبک شناسی

• اشراقی، سیدعلی محمد. (1392). بدیع. کابل: انتشارات لاجورد، ص 46.
• اشراقی، سیدعلی‌محمد،(1392)بدیع،کابل،انتشارات لاجورد صص 46
• امیدسالار، محمود، (۱۳۸۶)، ضوابط تصحیح متن علامه قزوینی و فن تصحیح متن، نشریه نامه بهارستان، شماره ۱۱ و ۱۲،صص ۲۰۶-۱۸۹
• امیدسالار، محمود،(۱۳۸۹)،تاریخچه ای از تصحیح متن در مغرب زمین،تهران،بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، صص 189و190و467
• پادشاه، محمد، (۱۳۶۳)، آنندراج، جلد چهارم،تهران،کتابفروشی خیام ،صص 2072
• جهانبخش، جویا،(۱۳۷۸)، راهنمای تصحیح متون، چاپ اول، تهران، میراث مکتوب، صص 31
• حزین، شیخ محمد علی،(۱۳۳۴)، تذکره حزین، اصفهان، انتشارات کتابفروشی تایید، صص 155
• حسام، اقبال (1396) صور خیال در دیوان ناصر خسرو، کابل: انتشارات قرطبه، ص 117.
• حسن پور آلاشتی، حسین،(۱۳۸۴)، طرز تازه، تهران، سخن، صص 130
• حسن زاده، حسین،(۱۳۷۹)، سبک هندی و شاعران برگزیده آن، یزد، پیام، صص 28
• خیامپور، عبدالرسول، (۱۳۶۸)، فرهنگ سخنوران، تهران، طلایه صص 237
• داد، سیما،(۱۳۸۰)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران، مروارید، صص 85
• روحانی، مسعود و عنایتی قادیکلایی، محمد،(۱۳۹۲)، نگاهی به ردیف و کارکردهای آن در شعر خاقاتی، فصل نامه فنون ادبی،سال پنجم،شماره ۲،صص ۸۸-۶۷
• زرین کوب، عبدالحسین، (۱۳۷۱)، زائر هند (مجموعه مقالات صائب و سبک هندی در گستره تحقیقات ادبی، تهران، قطره، صص 77
• شفیعی کدکنی، محمدرضا، (۱۳۷۶)، شاعر آینه ها، تهران، آگاه، صص 64 و 70
• شفیعی کدکنی،محمدرضا،(۱۳۸۹)،موسیقی شعر،چاپ دوازدهم،تهران،آگه صص 395 و 393 و 391 و 140 و 157 و392
• شمیسا، سیروس. (1375). فرهنگ تلمیحات. چاپ پنجم. تهران: انتشارات فردوسی، ص 5.
• شمیسا، سیروس،(۱۳۷۳)،کلیات سبک شناسی،جلد دوم،تهران،فردوس ،صص 153و 156
• شمیسا، سیروس،(۱۳۸۲)،سبک شناسی شعر،تهران،فردوس ، صص 296
• شمیسا، سیروس،(1398)،نگاهی تازه به بدیع، ویرایش دوم ،تهران ، نشر میترا ،صص 73 و 74
• صرفی، محمدرضا. و ونارجی،مژگان(1394)،سبک شناسی لایه ای، اشعار انقلابی و مذهبی طاهره صفارزاده، نشریه ادبیات پایداری،شماره دوازدهم ،صص 195-169
• طالبیان، یحیی و اسلامیت، مهدیه،(۱۳۸۴)،ارزش چند جانبه ردیف در شعر حافظ،فصل نامه پژوهشهای ادبی، شماره ۸،صص ۷-۲۷
• عمادی حائری،سید محمد،(۱۳۸۷)، تصحیح متن با تاکید بر تصحیح متون فارسی، نشریه گزارش میراث، شماره ۲۵و۲۶،صص ۱۰-۴
• غلامرضایی، محمد،(۱۳۹۱)،سبک شناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو،تهران،جامی ، صص 233
• فتوحی، محمود،(۱۳۹۱)، سبک‌شناسی، نظریه ها، رویکردها و روشها، چاپ سوم، تهران، سخن صص 247 و 248 و 275
• فرشیدورد، خسرو،(1382)، درباره ادبیات و نقد ادبی، جلد دوم، تهران، امیرکبیر، صص 381
• فضیلت، محمود. (1399). اصول علم معانی، تهران: انتشارات زوار، ص 15.
• کزازی، میرجلال الدین. (1373). زیباشناسی سخن پارسی (بدیع)، تهران: نشر مرکز، ص 151.
• گیلانی، حاجی محمد(بی تا)، نسخه خطی، کتابخانه اسعد افندی استانبول، شماره ثبت۲۶۲۲
• متحدین، ژاله،(۱۳۵۴)، تکرار، ارزش صوتی و بلاغی آن، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، سال ۱۱، شماره ۳
• محبتی، مهدی،(1386)، بدیع نو، چاپ دوم، تهران، انتشارات سخن، صص 68
• معصومی،محمدرضا،فشارکی،محمد،رادمنش،عطامحمد،(۱۳۹۵)،فصل نامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب)،سال هشتم،شماره ۴ ،صص 77
• نصرآبادی اصفهانی، محمد طاهر،(۱۳۱۷)،تذکره نصرآبادی با تصحیح وحید دستگردی، تهران، چاپخانه ارمغان صص347
• نیکوبخت، ناصر (1394)، بررسی نقش موسیقیایی قافیه در غزل محمد علی بهمنی ، فصل نامه علمی تخصصی در دری، شماره شانزدهم ،صص 60-49
• واعظ کاشفی سبزواری، کمال الدین،(۱۳۶۹)، بدایع الافکار فی صنایع الاشعار،به تصحیح میرجلال الدین کزازی، تهران، مرکز، صص 75
• وحیدیان، کامیار، (1375)، فرهنگ نام آوایی فارسی، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی، صص 29
• وحیدیان، کامیار، تقی،(۱۳۸۶)، وزن و قافیه شعر فارسی، چاپ هفتم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی صص 61 و 74 و 92