ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 2، اردیبهشت 1401 ، شماره پی در پی 72

سبک شناسی فکری رباعیات مختارنامۀ عطار

صفحه (187 - 205)
حمزه اکبری‌زاده ، نعمت اصفهانی عمران (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1400

چکیده

زمینه و هدف: فرم و محتوای هر متن ادبی تأثیری مستقیم بر یکدیگر دارند، به نحوی که نمیتوان آنها را از هم مجزا کرد. بستگی به دیدگاه نویسنده یا شاعر، فرم یا محتوا میتواند بر دیگری غلبه کند و دلالتهای متن را تغییر دهد. مختارنامۀ عطّار از جمله متونی است که با وجود فرم و قالب مشترک رباعی، دارای محتواهای متعددی است. فهم و درک این محتواهای گوناگون نیازمند طبقه بندی و نگاه سبک‌شناسی است، تا بتوان با استفاده از تجزیه و تحلیل این رباعیات، به سبک محتوایی و معنایی آنها دست پیدا کرد. بر همین اساس در این مقاله تلاش شده با رویکرد سبک‌شناسی و با توجّه به محتوای رباعیات مختارنامه، مضامین این اثر در رباعیات تجزیه و تحلیل گردد. در این پژوهش مضامین رباعیات عطّار استخراخ و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

روش مطالعه: روش تحقیق در این پژوهش برای تجزیه و تحلیل اطّلاعات مبتنی بر پژوهشهای کیفی با رویکرد سبک‌شناسی، توصیفی و تحلیلی است. منظور از بررسی مضامین، پرداختن به درونمایه های معنامند و تکرارشوندۀ مفهومی است که هم محتوای متن ادبی را سامان میدهد و هم فرم و زیباشناسی اثر را نمایان میکند.

یافته ها: رباعیات عطّار را میتوان از جهات مختلف بر اشعار دیگر رباعی‌سرایان برتری داد، از جمله مفاهیم ناب اخلاقی و عرفانی که هیچ زمان تازگی خود را ازدست نخواهند داد.

نتیجه گیری: درونمایه های عارفانه، تعلیمی، فلسفی، خیّامی و عاشقانه مهمترین درونمایه های این اثر است که مضامینی همچون توحیدگرایی، حیرت، تزکیۀ نفس، مرگ و بی اعتباری دنیا، قلندریات و عشق الهی را دربر میگیرد.

کلمات کلیدی
عطّار , رباعیات , سبک‌شناسی , مضامین فلسفی , مختارنامه , عرفان

• ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1377)، نیایش فیلسوف، مجموعۀ مقالات، مشهد: نشر دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
• حجازی، بهجت السادات، (1383)، انسان کامل در نگاه عطّار، تهران: شاهین.
• دستجردی، طاهره، (1382)، بازتاب مفهوم قرآنی صبر در آثار عطّار نیشابوری، مجلّۀ علمی پژوهشی دانشکدۀ ادبیات علوم انسانی اصفهان، (2) 32، صص73-102.
• زرین کوب، عبدالحسین، (1379)، صدای بال سیمرغ، دربارۀ زندگی و اندیشۀ عطّار، چاپ دوم، تهران: سخن.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1366)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگه.
• صارمی، سهیلا، (1373)، مصطلحات عرفانی و مفاهیم برجسته در زبان عطّار، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• طایفی، شیرزاد و شاهسوند، عاطفه، (1391)، بررسی قلندریات در دیوان عطّار نیشابوری، قم، مجلۀ ادیان و عرفان، (2) 45، صص61-39.
• عطّار نیشابوری، فریدالدین (1389)، مختارنامه، به کوشش محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ5، تهران: سخن.
• قاسمی، شهین و ماحوزی، مهدی، (1391)، نقد و تحلیل مفهوم سکوت عارفانه از دیدگاه عطّار، پژوهشنامۀ فرهنگ و ادب، (13) 8، صص 171-155.