ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 12، اسفند 1402 ، شماره پی در پی 94

زیبایی‌شناسی اشعار خوانساری (گویش خوانساری) یوسف بخشی

صفحه (49 - 67)
جعفر اورعی ، سعید خیرخواه برزکی (نویسنده مسئول)، محمود براتی خوانساری
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1402

چکیده

زمینه و هدف: این مقاله، نخستین کوششی است برای ترسیم جلوه های زیباشناسی و صور خیال اشعار خوانساری یوسف بخشی، شاعر عصر پهلوی دوم (1359-1298) بر اساس دیوان شعری او به گویش خوانساری. از جمله کسانی که توانسته است به کمک قوۀ خیال، عاطفه و موسیقی، ارتباط تنگاتنگی میان انسان و طبیعت برقرار سازد، یوسف بخشی «شاعر طبیعت» است. با توجه به اینکه دیوان شعری او «فرهنگنامۀ گویش خوانساری» است. اما متأسفانه با گذشت چهار دهه هیچ تحقیق جامعی پیرامون صورخیال بخشی انجام نشده است.

روش مطالعه: پژوهش پیشِ ‌رو، مطالعه ای نظری است که به شیوۀ پژوهش کتابخانه ای انجام شده است. محدوده و جامعۀ مورد مطالعه، دیوان شعری یوسف بخشی است. در این نوشتار بعد از شرح کوتاهی پیرامون واژۀ خوانسار، زندگینامۀ شاعر و گویش خوانساری، به بررسی انواع تشبیهات، کنایات، مجازات و استعارات اصیل و ترجمه گونۀ دیوانش پرداخته شده است.

یافته ها: یوسف بخشی به پیروی از شاعران سبک عراقی و فراخور کلام، از صنایع ادبی بویژه تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز در قالب گویش خوانساری بهره برده است.

نتیجه گیری: بخشی علاوه بر دیوان شعری به گویش خوانساری، مجموعۀ اشعاری نیز به زبان فارسی در قالبهای گوناگون دارد، اما شهرت او در میان گویشوران، مدیون اشعار او به گویش خوانساری است.

کلمات کلیدی
زیبایی‌شناسی , گویش خوانساری , صنایع ادبی , یوسف بخشی.

• ابراهیمی، مختار (1392) ، «پژوهشی در سبک صور خیال شعر دورۀ بازگشت ادبی»، فصلنامۀ پژوهشهای نقد ادبی و سبک‌شناسی، (2) 14، صص 11-32.
• ابن بلخی، (1343)، فارسنامه، به اهتمام علینقی بهروزی، شیراز: اتحادیۀ مطبوعاتی فارسی.
• اشرف‌الکتّابی، منوچهر (1367)، «خونسار، خوانسار، خانسار؟» تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی، شمارۀ 12، صص 54-58 .
• اشرفی خوانساری، مرتضی (1383)، گویش خوانساری، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• بخشی خوانساری، یوسف، (1376)، دیوان شعر، به کوشش محمدجواد بخشی، تهران: دیدار.
• براتی خوانساری، محمود (1380)، «خوانسار در اصفهان»، فصلنامۀ پژوهشی، فرهنگی، هنری فرهنگ اصفهان، شمارۀ بیستم، صص60-71.
• بنی‌هاشمی خوانساری، سید مجتبی (1391)، رجال نامی خوانسار، جلد اول، مشهد: فراانگیزش.
• پورداوود، ابراهیم، (1331)، هرمزدنامه، تهران: شیوا.
• تبریزی، محمدحسین بن خلف (1391)، برهان قاطع، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
• تسبیحی، محمدحسین، (1354)، گویش خوانساری، راولپندی پاکستان.
• تفضّلی، احمد (1350)، «اطلاعاتی دربارۀ لهجۀ پیشین اصفهان»، نامۀ ‏مینوی، به کوشش حبیب یغمایی‏ و ایرج‏ افشار، تهران‏: چاپخانۀ‏ کاویان، صص 103-85.
• خاقانی شروانی، افضل‌الدین بدیل، (1382)، دیوان شعر، تصحیح ضیاء‌الدین سجادی، تهران: زوّار.
• خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام الدین الحسینی، (1353)، تاریخ حبیب السیر، جلد3، تهران: چاپخانۀ گلشن.
• دانشنامۀ جهان اسلام، (1390)، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران: بنیاد دایرۀ‌المعارف اسلامی.
• دایرۀالمعارف تشیّع، (1378)، جلد هفتم، تهران: نشر شهید سعید محبّی.
• درخت آسوریک، متن پهلوی، ویراستۀ ماهیار نوایی، تهران: فرهنگ ایران.
• راوندی، محمدبن علی بن سلیمان، (1354)، راحۀ الصدور و آیۀ السرور، تهران: دانش.
• زهرایی، فضل الله، (1370)، گلستان خوانسار، تهران: آگاه.
• سعدی شیرازی، (1368)، بوستان، نسخۀ محمدعلی فروغی، تهران: ققنوس.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1375)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1380)، ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: سخن.
• شمیسا، سیروس، (1391)، سبک‌شناسی شعر، تهران: میترا.
• شمیسا، سیروس، (1393)، بیان، تهران: میترا.
• صباغیان، موسی، (1390)، بی‌پرواترین چهرۀ شعر بیداری، قم: شهرۀ آفاق.
• کلباسی، ایران، (1373)، گویش کلیمیان اصفهان (یک گویش ایرانی)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• کیا، صادق (1396)، راهنمای گردآوری گویش، تهران: انتشارات ادارۀ فرهنگ عامه.
• لاهیجی، حزین، (1332)، تاریخ حزین، اصفهان: کتابفروشی تأیید.
• مستوفی قزوینی، حمدالله، (1362)، نزهۀ القلوب، قم: دنیای کتاب.
• میرمحمدی، حمیدرضا، (1372)، جغرافیای خوانسار، جلد 1، مشهد: آستان قدس رضوی.
• نظامی گنجوی (1366)، کلیات خمسه، چاپ جهارم، تهران: امیرکبیر.
• یارشاطر، احسان (1336)، «زبانها و لهجه های ایرانی» مجلۀ دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران، سال 5، شمارۀ 1و 2، پیاپی 17-18، صص 34-37.
• یاقوت حموی (1365)، معجم البلدان، جلد 1، تهران.