فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 11، شماره 2، تابستان 97 ، شماره پی در پی 40

دگردیسی سبک و شیوۀ آموزش و تربیت کودک و نوجوان در ایران و جهان (ازعصر باستان تاکنون)

صفحه (197 - 211)
آسیه ذبیح نیا عمران(نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : زمستان 95
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهار 96

چکیده
در جهان باستان، نگرش به کودک، با هدف آموزش و تعلیم او برای بزرگسالی استوار بود. ایرانیان باستان کودکان و نوجوانان را گرامی میداشتند و به تربیت آنان اهمیت بسیار میدادند. ایرانیان سنین بین هفت تا پانزده سالگی را سن شناخت عقلی مینامیدند و در این‌سالها نوآموزان، افزون بر تعلیم دانشهای دینی، طبیعی، ادبیات خواندن و نوشتن و آشنایی با رسم خطهای گوناگون، تاریخ یا کارنامه (داستان زندگی شخصیتهای تاریخی)، کمان‌وری، سوارکاری و سپاهیگری، سرود (شعر و چکامه) همآوازی با موسیقی، نواختن چنگ و دیگر سازها، ستاره شناسی، شطرنج و تمرین راستگویی و دبیری، نیز آشنا میشدند. دارندگان هر پیشه ای فرزندانشان را برای پیش گرفتن پیشۀ پدری خود تعلیم میدادند. با اینهمه دولت برای آموزش و پرورش کودکان بی‌سرپرست و نیز پسرانی که باید در آینده کارهای بزرگ را برعهده میگرفتند، استادانی میفرستاد که مزد میگرفتند. در یونان و مصر و هند و چین نیز آموزش الزامی بود، مقالۀ حاضر تلاش دارد تا دگرگونی و سیرتحول و تطور سبک و شیوۀ سامانۀ آموزشی کودک و نوجوان را از دوران باستان تاکنون بررسی کند.

کلمات کلیدی
سبک تعلیم , آموزش , ایران , کودک و نوجوان , تعلیم و تربیت

• اخلاق محتشمی، خواجه نصیر الدین طوسی، به تصحیح محمد تقی دانش پژوه، دانشکدۀ معقول و منقول، تهران، 1339.
• ادبیات ایران در ادبیات جهان، امیر اسماعیل آذر، سخن، تهران، 1387.
• ادبیات کودک محور، منصوره راعی، به کوشش چیستا یثربی، نشر نامیرا، تهران، 1381، جلد3.
• ادبیات کودک و دوران کودکی، کارین لسینک، ترجمۀ علیرضا ابراهیم آبادی، ماهنامۀ کتاب ماه کودک و نوجوان، تهران، نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380، شماره 48، صص 81- 102.
• از افسانه اطفال تا تعلیمات ابتدایی، محمود طاهر احمدی، فصلنامه، بهار، 1377، شماره 19، صص 72- 90.
• اساطیر مصر، ویو، ژ، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور، کاروان، تهران، 1381.
• ایران باستان یا تاریخ مفصل ایران قدیم، حسین پیرنیا، مقدمۀ باستانی پاریزی، دنیای کتاب، تهران، 1362، جلد2.
• ایران در زمان ساسانیان، آرتور کریستن سن، ترجمه رشید یاسمی، صدای معاصر، تهران، 1378.
• آموزش در دوران کودکی، برنارد اسپادک، ترجمه محمدحسین نظری نژاد، آستان قدس رضوی، مشهد، 1368.
• آموزش و پرورش در ایران باستان، علی بروجردی، مجله مصباح، شماره 9، بهار، 1373، صص 123- 142.
• آموزش و پرورش در ایران باستان، علیرضا حکمت، مؤسسه تحقیقات و برنامه ریزی آموزشی، تهران، 1350.
• پیش درآمدی بر رویکردها و مکتب های ادبی، شهریار زرشناس، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، 1386.
• تاریخ اجتماعی ایران در عهد باستان، محمدجواد مشکور، دانشسرای عالی، تهران، 1347.
• تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، احمد تفضلی، به کوشش ژاله آموزگار، سخن، تهران، 1376.
• تاریخ ادبیات ایران، سید علی اصغر میرباقری فرد، سمت، تهران، 1381، جلد1.
• تاریخ ادبیات جهان، تراوینگ باکنر، ترجمۀ عربعلی رضایی، فرزان، تهران، 1390، جلد 1.
• تاریخ ادبیات کودکان ایران(دوره ی 7 جلدی)، محمدهادی محمدی، زهره قایینی، چیستا، تهران، 1380.
• تاریخ ایران زمین از روزگار باستان تا عصر حاضر، محمد جواد مشکور، اشراقی، تهران، 1356.
• تاریخ آموزش در اسلام، احمد شبلی، ترجمه محمد حسین ساکت، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 1376.
• تاریخ آموزش و پرورش اسلام و ایران، علی محمد الماسی، دانش امروز، تهران، 1370.
• تاریخ آموزش و پرورش ایران قبل و بعد از اسلام، کمال درانی، سمت، تهران، 1376.
• تاریخ آموزش و پرورش ایران و اسلام، محمدعلی ضمیری، راهگشا، شیراز، 1373.
• تاریخ آموزش و پرورش در اسلام و ایران، منوچهر وکیلیان، دانشگاه پیام نور، تهران، 1378.
• تاریخ آموزش و پرورش در ایران و اسلام، محمدعلی کشاورزی، نشر روزبهان، تهران، 1382.
• تاریخ آموزش و پرورش در قرن بیستم، ویلیام فریزرکانل، ترجمه: حسن افشار، نشر مرکز، تهران، 1368.
• تاریخ تمدن، ویلیام جیمز دورانت، مترجمان: احمد آرام، ع پاشایی، آریان پور، آموزش انقلاب اسلامی، تهران، 1363.
• تاریخ تمدن، ویلیام جیمز دورانت، مترجمان: مجتبایی، پیرنظر، آریان پور، علمی و فرهنگی، تهران، 1365.
• تاریخ تمدن، هنری استیون لوکاس، ترجمه عبدالحسین آذرنگ، سخن، تهران، 1382.
• تاریخ جهان باستان، آ.کاژدان و دیگران، ترجمۀ محمدباقر مؤمنی و همکاران، فردوس، تهران، 1386.
• تاریخ فرهنگ ایران، عیسی صدیق، نشرزیبا، تهران، 1354، چاپ هفتم.
• تاریخ قرون وسطی، یوگنی آلکسی یوویچ کاسمینسکی، ترجمۀ صادق انصاری و محمد باقر مومنی، فردوس، تهران، 1386.
• تاریخ مدارس ایران از عهد باستان تا تاسیس دارالفنون، حسین سلطان زاده، آگاه، تهران، 1364.
• تاریخچه آموزش و پرورش در ایران، ناصر افشارفر، نگاه به رویدادهای آموزش و پرورش، شماره 29، تیرماه، 1373، صص 37- 14.
• چهارمحور سازنده متن ادبی کودکان، محمد محمدی، پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، تهران، 1378، بهار 12. صص 62- 41.
• خانواده ایرانی در روزگار پیش از اسلام، علی اکبر مظاهری، مقدمۀ پل فوکونه و حامد فولادوند، قطره، تهران، 1372.
• در حال تکوین واقعگرای آرمانطلب انقلاب اسلامی، شهریار زرشناس، ماهنامۀ ادبیات داستانی، شماره ۷۶ــ۷۵ دی و بهمن 1382، صص 18- 32.
• دورۀ مختصر تاریخ فرهنگ ایران، عیسی صدیق، شرکت سهامی طبع کتاب، تهران، 1355.
• رمانهای كلیدی جهان، دومینیك ژِنِس، ترجمه: محمد مجلسی، دنیای نو، تهران، 1379.
• رنسانس، جیمز.آ كاریك، ترجمه آزیتا یاسایی، ققنوس، تهران، 1380.
• روش شناسی نقد ادبیات کودکان، محمد هادی محمدی، سروش، تهران، 1378
• زندگی مسلمانان در قرون وسطا، علی اکبر مظاهری، ترجمه مرتضی راوندی، صدای معاصر، تهران، 1378.
• سیاحتنامه شاردن، ژان شاردن، ترجمه محمد عباسی، انتشارات امیر کبیر، تهران، 1349.
• سیر تحول تحصیلی از مشروطه تا پایان سلطنت رضاشاه، محمود طاهر احمدی، نشریۀ گنجینۀ اسناد، سال نهم، دفتر3و4، شمارۀ 35و36، پاییز و زمستان، 1378، صص 45- 68.
• سیر فرهنگ در ایران و مغرب زمین، عیسی صدیق، دانشگاه تهران، تهران، 1332.
• سیر فرهنگ و تاریخ تعلیم و تربیت در ایران و اروپا، مرتضی راوندی، نگاه، تهران، 1367.
• صورت بندی مدرنیته و پست مدرنیته، حسینعلی نوذری، نقش جهان، تهران، 1379.
• فرهنگ ایران باستان، ابراهیم پورداود، انتشارات دانشگاه تهران، 1356، بخش نخست، چاپ سوم.
• فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی، محمد محمدی، توس، تهران، 1381.
• گامی در ادبیات کودکان و نوجوانان، سعید غفاری، دبیزش، تهران، 1381.
• گنجینه حماسه های جهان، ژرار شالیان، ترجمه علی اصغر سعیدی، چشمه، تهران، 1385.
• لیبرالیسم (معنا و تاریخ آن)، جان سالوین شاپیرو، ترجمه محمد سعید حنایی کاشانی، مرکز، تهران، 1380.
• مقدمه ای بر فلسفه آموزش و پرورش، جان دیویی، ترجمه آریان پور، انتشارات فرانکلین، تهران، 1393.
• مهارتهای آموزشی و پرورشی، حسن شعبانی، سمت، تهران، 1371.
• الواح سومری، سمیوئل نوآکرامر، ترجمه داود رسائی ابن سینا، تهران، 1340.
• وندیداد، ترجمه و پژوهش هاشم رضی، نشر بهجت، تهران، 1385.
• Children’s Literature. Peter Hunt. Routledge: London and Newyork. 2006
• The concept of childhood and Children's Folktales . Zohae Shavit. in little red. Riding hood, a casebook, Alan Dundes. 1989.