فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 11، شماره 3، پاییز 97 ، شماره پی در پی 41

تشبیه و بسامد کاربرد آن در اشعار محمد رضا شفیعی کدکنی

صفحه (289 - 309)
دکتر محتشم محمدی(نویسنده مسئول)، بشیر علوی
تاریخ دریافت مقاله : تابستان 96
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تابستان 96

چکیده
تشبیه به عنوان عنصر اصلی خیال، نقش بسزایی در خلق انواع تصاویر شاعرانه ایفا می کند. شفیعی کدکنی نیـزشاعری تصویـرگراست که به مدد این عنصر، در عرصه تصویرآفرینی های بکر و خیال انگیز، گام برمـی دارد. دراین پژوهش تشبیهات اشعار وی از جنبه های مختلف، چون انواع تشبیه، مواد تشـبیه، تشـبیهات نـو، ابزار و پویایی تشبیه مورد بررسـی قـرار گرفتـه و در پایـان تحلیـل آمـاری نیـز از آنهـا ارائـه شده است، تا ضمن شناخت چگونگی ابزارهای بیانی در آفرینش شـعر و تـأثیر آنهـا بـر سبک و زبـان شـاعر، معیارهای اساسی زیباشناختی شعر شفیعی کدکنی به خواننده ارائه گردد. این پژوهش ثابت می کنـد کـه شـاعراز نظر انواع تشبیه، به تشبیهات گسترده و مرسل و تشبیه عقلی بـه حسـی و تشبیه ملفوف، گـرایش بیشـتری دارد. ضـمن اینکه گاهی شاعر چندین ساختار شکلی را در یک تشبیه گنجانده که باعث نوآوری شده است. وی همچنین درضمن اشعار خویش، مبدع تشبیهاتی نو است که در نوع خود بی نظیرند. شاعر از نظر موضوعات مختلف مـوادتشبیه، در جهت أخذ مشبه، با توجه به تفکّر و اندیشه خاص خـود، بـه معنویات و مفاهیم مجرّد و انتزاعی، گرایش بیشتری دارد، در حالی که از لحاظ مشبه به طبیعت و مواد آن، بیشترین بسامد را در تصاویر وی بـه خـوداختصاص داده اند. تصاویر شعری وی محرِّک و پویاهستندتا ایستا.

کلمات کلیدی
شفیعی کدکنی , تشبیه , عناصر تشبیه

• انوارالبلاغه، مازندرانی، محمد هادی بن محمدصالح، به کوشش محمد علی غلامی نژاد، (1376)،تهران، قبله.
• استعاره، هاواکس، ترنس، ترجمه فرزانه طاهری، (1377)،تهران، نشر مرکز.
• از زبان برگ ، شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1389) ، تهران، سخن.
• ازبودن تا سرودن، شفیعی کدکنی، محمدرضا،( 1389)، تهران، سخن.
• ادوار شعر فارسی ،شفیعی کدکنی، محمدرضا، ( 1380 )،تهران، سخن.
• بوی جوی مولیان، شفیعی کدکنی، محمدرضا،( 1389)، تهران، سخن.
• بلاغت تصویر، فتوحی، محمود، (1386)، تهران، سخن.
• تاریخ زبان فارسی، ابوالقاسمی ، محسن ،(1373) تهران، سمت.
• حکایت¬شعر، اسکلتن، رابین،(1375) ترجمه مهرانگیز اوحدی، تهران، میترا.
• جبری ، سوس ، پرت فیاض منشی ، (1389)،کارکرد های زیبایی شناسی پیش آیی فصل در غزل فارسی مندرج در مجله پژوهش زبان و ادبیات فارسی ، شماره هجدهم ، پاییز ، 141-113.
• جواهر البلاغه )بیان و بدیع(، الهاشمی، السید احمد، (1388)، ترجمه علـی اوسـط ابراهیمـی، ج دوم، چاپ دوم، قـم: حقـوق اسلامی.
• خطی زدلتنگی، شفیعی کدکنی، محمدرضا،(1389)، تهران، سخن.
• رنگ ، نوآوری و بهره وری ، کارکیا ، فرزانه ، (1375)، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
• روان شناسی رنگ ، قاسم زاده ، سید علی ،نیکوبخت ، (1383)، پژوهش های ادبی ، پاییز و زمستان ، شماره 2 صص 145 – 156.
• درکوچه باغ های نیشابور، شفیعی کدکنی، محمدرضا،( 1389)، تهران، سخن.
• در جستجوی نیشابور بشر دوست ، مجتبی ، (1380) ، تهران، ثالث.
• زمزمه ها، شفیعی کدکنی، محمدرضا، ( 1389)، تهران، سخن.
• ستاره دنباله دار، شفیعی کدکنی، محمدرضا،( 1389)، تهران، سخن.
• سفر در مه، پورنامداریان، تقی. (1388)، تهران: نگاه.
• شبخوانی، شفیعی کدکنی، محمدرضا،( 1389)، تهران، سخن.
• شعربی دروغ، شعر بی نقاب، زرین کوب، عبدالحسین،(1381)، چاپ نهم، تهران، جاوید.
• صورخیال درشعر فارسی، شفیعی کدکنی،(1366)، چاپ سوم، تهران، آگاه.
• غزل برای گل آفتابگردان، شفیعی کدکنی، محمدرضا،( 1389)، تهران، سخن.
• کلّیات زیبایی شناسی، کروچه، بندتو. ترجمه فؤاد رحمانی،(1344) تهران: بنگاه ترجمهونشرکتاب.
• گونه های نوآوری در شعر معاصر ایران، حسن لی،کاووس،(1383) تهران: ثالث.
• مثل درخت در شب باران، شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1389)، تهران، سخن.
• مرثیه های سرو کاشمر، شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1389)، تهران، سخن.
• معانی و بیان، علوی مقدم، اشراف زاده، (1388)، تهران، سمت.