ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 1، فروردین 1404 ، شماره پی در پی 107

تحلیل و واکاوی حماسه در اشعار مهدی حمیدی شیرازی

صفحه (81 - 100)
سیده اشرف هاشمی ، حمید طبسی (نویسنده مسئول)، نعمت اصفهانی عمران
تاریخ دریافت مقاله : تیر 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مهر 1403

چکیده

زمینه و هدف: مهدی حمیدی شیرازی یکی از شعرای نامدار ادبیات فارسی معاصر است که بیشتر سروده های او بازتاب عشقی عمیق و ناکام است؛ اما در میان عاشقانه های وی اشعار وطنی، سیاسی و اجتماعی قابل توجهی از این شاعر بر جای مانده است تا جایی که میتوان گفت دغدغه احیاء غرور ملی و میهنی یکی از انگیزه های اصلی مهدی حمیدی در تمام دوران شاعری وی بوده است. در این پژوهش هدف اصلی نگارندگان تحلیل و واکاوی ابعاد حماسی اشعار مهدی حمیدی شیرازی و مشخص ساختن جایگاه و نقش وی در احیاء غرور ملی، دفاع از وطن و ملی‌گرایی ایرانیان است.

روش پژوهش: روش مطالعه در این جستار، به شیوه توصیفی ـ تحلیلی برمبنای سندکاوی و گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و مراجعه به منابع و پایگاه های مجازی معتبر و با تکیه بر منتخبی از اشعار مهدی حمیدی شیرازی میباشد. از میان مجموعه اشعار حمیدی شیرازی چهار مجموعه سالهای سیاه، اشک معشوق، پس از یکسال و دیوان شاعر مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است.

یافته های پژوهش: یافته های پژوهش حاکی از آن است که گرچه بیشتر اشعار حمیدی شیرازی بر مدار عشق و وصف حال عاشق میگردد، اما وی شاعری است که به بنمایه های وطنی و مسائل اجتماعی و سیاسی عصر خویش توجه داشته است و عناصر حماسی را بویژه در سروده های سیاسی و اجتماعیش مورد توجه قرار داده است.

نتایج پژوهش: نتایج پژوهش انجام گرفته نشان میدهد که حمیدی شیرازی بیشتر از نمادهای حماسی و اساطیری در منظومه سالهای سیاه جهت تحلیل و بررسی اوضاع و شرایط اجتماعی و سیاسی زمانه خویش بهره برده است اما اوزان و لحن حماسی در منظومه های مورد بررسی چندان قابل توجه و تأمل نمیباشد. در برخی دیگر از اشعاری که بنمایه های حماسی در آن وجود دارد شاعر نه به قصد ارائه مفاهیم وطنی، بلکه در قالب توجه به مسائل عاشقانه از ادبیات حماسی گذشتۀ ایران بویژه شخصیت بیژن و منیژه بسیار بهره گرفته است.

کلمات کلیدی
مهدی حمیدی شیرازی , حماسه , شعر معاصر , وطن

• اکرمی. میرجلیل و دهقانی. مسعود(1393). نقد و بررسی تأثیر شعر غربی در شعر «مرگ قو»ی حمیدی شیرازی. مجله علمی پژوهشی زبان و ادبیات فارسی(نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز).67(229).23-41.
• بهار. فاطمه و دیگران (1402). «بازتاب نیازهای بنیادین انسان در اشعار مهدی حمیدی شیرازی و فریدون مشیری با تکیه بر نظریه انتخاب ویلیام گلسر». نشریه علمی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). دوره 16. شماره پیاپی 90. صص 39 ـ 55.
• پارسائی جهرمی. سارا و همکاران(1400). بازتاب مشخصه روانی تسلیم‌ناپذیری در اشعار مهدی حمیدی شیرازی و شاملو (با رویکرد روانکاوی). پژوهشهای بین رشته ای ادبی.صص 89-120.
• جعفری قریه علی. حمید و زارع. مریم (1390). «حمیدی شیرازی در آینه آثارش». فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد. شماره 32. صص 219 ـ 249.
• حاج سیدجوادی. حسن(1382). بررسی و تحقیق در ادبیات معاصر ایران. تهران:گروه پژوهشگران ایران.
• حاکمی. اسماعیل (1353). ادبیات معاصر ایران. تهران: امیرکبیر، ص 26.
• حمیدی شیرازی. مهدی (1325). سالهای سیاه. تهران: رنگین.
• _________________ (1390). پس از یکسال. تهران: عطایی.
• _________________ (1387). اشک معشوق. شیراز. نوید شیراز.
• _________________ (1390). دیوان حمیدی. تهران: عطایی.
• خدایار. ابراهیم و سالاروند. عاطفه (1403). مقایسه تحلیلی چگونگی روایت زندگی جلال‌الدین خوارزمشاه در متون تاریخ‌نگارانه و ادبی: بازنمایی روایت نبرد سند، 618 قمری. متن‌پژوهی ادبی. دوره 28. شماره 99. صص 193 ـ 222.
• خلیلی. محمد (۱۳۸۷). شبی هم در آغوش دریا: نقد و تحلیل و گزیده اشعار مهدی حمیدی شیرازی. تهران: سخن.
• شفیعی‌کدکنی. محمدرضا (1373). موسیقی شعر. چاپ پانزدهم. تهران: آگاه، ص 52.
• ____________________ (1389). تلقی قدما از وطن. بخارا. شماره 75. صص 15 ـ 45.
• ____________________ (1396). جمال‌شناسی شعر حمیدی. بخارا. سال 20. شماره 120. صص 185 ـ 191.
• زرین کوب.حمید(1358). چشم‌انداز شعر نو فارسی.تهران: توس،صص123-126.
• صبور. داریوش (1382). بر کران بیکران: نگاهی به شعر معاصر فارسی ادبیات معاصر. چاپ دوم. تهران: سخن، ص 331.
• صفا. ذبیح‌الله (1401). حماسه سرایی در ایران. چاپ دوازدهم. تهران: امیرکبیر، ص 5.
• عابدی. کامیار (1402). مهدی حمیدی شیرازی: شاعر و عاشق. چاپ دوم. تهران: مؤسسه فرهنگی ـ هنری جهان کتاب، صص 17 ـ 18.
• عاقلی. باقر (1371). روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب. ج1. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ص 87.
• عزیزی جیرآبادی. بتول و همکاران(13402). تحلیل شکوائیه های سیاسی و اجتماعی در دوره معاصر با نگاهی به مجموعه شعر ماه در مرداب پرویز ناتل خانلری و سالهای سیاه مهدی حمیدی شیرازی.تحلیل و تفسیر متون و زبان ادبیات فارسی(دهخدا). دوره 15. شمار55.صص 504-520.
• علمداری. مهدی(1383). نقد و تحلیل گزیده ای از آثار مهدی حمیدی شیرازی. تهران:رجا.
• ماحوزی. مهدی و عرفانی. مصطفی (1392). تأثیرپذیری مهدی حمیدی شیرازی از شاعران پیشین. فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). سال ششم. شماره اول. پیاپی 19. صص 331 ـ 355.
• محمدی. محتشم و علوی، بشیر. (۱۳۹۷). «بازتاب رخدادهای سیاسی و اجتماعی در شعر حمیدی شیرازی». مجله شعر پژوهی (بوستان ادب) دانشگاه شیراز. 3. صص 166-1.
• نوروزی. جهانبخش (1375). ادبیات معاصر از مشروطیت تا امروز. شیراز. راهگشا. صص 295 ـ 293.
• یاحقی. محمدجعفر (1381). جویبار لحظه ها: جریانهای ادبیات معاصر فارسی: نظم و نثر. تهران: جامی، ص 187.
• یوسفی. غلامحسین (1369). چشمه روشن. تهران: علمی، صص 621 ـ 622.