ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 11، بهمن 1402 ، شماره پی در پی 93

تحلیل و بررسی پیوند بینامتنیت با روایت مدرن در «بوف‌ کور» و «همنوایی شبانۀ ارکستر چوبها»

صفحه (163 - 180)
مرجان حسن‌پور ، ناهید اکبری (نویسنده مسئول)، حسام ضیایی
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1402

چکیده

زمینه و هدف: مدرنیسم را میتوان یکی از مهمترین مکاتب ادبیات داستانی معاصر به شمار آورد. وجه افتراق اصلی مدرنیسم با مکاتب قبل از آن از جمله رئالیسم، پناه بردن شخصیتهای داستان به دنیای درون است تا جایی که میتوان گفت نویسندۀ مدرن به جای روایت جهان بیرونی و حوادث و رخدادهای اطراف، تحوّلات و درگیریهای روحی و ذهنی شخصیتهای داستان را مورد توجه قرار میدهد و به نمایش میگذارد و با شکستن ساختار روایی و خطی و به کمک جریان سیال روایت، تکثر راوی و... داستان را در خط سیری از رمانهای گذشته، مؤلفه های گسستگی، سرگردانی، مرگ‌اندیشی، اصالت فرد، تغییر در اصول اخلاقی و... جلو میبرد. هدف اصلی این جستار بررسی مؤلفه های مدرنیسم در رویکرد بینامتنی در دو اثر داستانی بوف ‌کور از صادق هدایت و همنوایی شبانۀ ارکستر چوبها اثر رضا قاسمی میباشد.

روش مطالعه: روش تحقیق در این مقاله، توصیفی-تحلیلی بر مبنای یافتن مؤلفه های مدرنیستی به روش بینامتنیت در بررسی تطبیقی دو رمان همنوایی شبانۀ ارکستر چوبها و بوف‌ کور بصورت کتابخانه ای و با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا میباشد.

یافته ها: دو داستان مدرن بوف کور و همنوایی شبانۀ ارکستر چوبها گزاره هایی چون اصالت فرد، پوچ‌انگاری، هویت‌باختگی، از هم گسسته شدن نظام روایی، جریان سیال ذهن را مورد استفاده قرار داده اند.

نتیجه گیری: در داستان بوف ‌کور هدایت به گسستن نظام زبانی و مکانی رویدادها علاقه دارد. تکنیکهایی چون جریان سیال ذهن، تودرتویی و دور باطل، تداعیهای ذهنی وهم‌آلود و ادغام خاطرات و زمان گذشته، حال و آینده به شکل هذیان‌وار از جمله شگردهای داستانی او در بوف‌ کور است که در تحلیلی بینامتنی میتوان این طرح روایت را در داستان همنوایی شبانۀ ارکستر چوبها نیز مشاهده نمود.

کلمات کلیدی
مدرنیسم , ادبیات داستانی , صادق هدایت , رضا قاسمی , بینامتنیت.

• احمدی. بابک (1370). ساختار و تأویل متن. تهران: نشر مرکز، ص 93.
• احمدی. بابک (1383). ساختار و هرمنوتیک. تهران: گام نو، ص 147.
• بهارلوییان. شهرام و اسماعیلی. فتح‌الله (۱۳۷۹). شناختنامۀ صادق هدایت. تهران: قطره، ص ۶۳۵.
• بیات. حسین (1387). داستان‌نویسی، جریان سیال ذهن. تهران: علمی و فرهنگی، ص 73.
• پاینده. حسین (1386). داستان کوتاه در ایران. جلد سوم (داستانهای مدرن). چاپ دوم. تهران: نیلوفر.
• پورخوشبخت. فرزاد (1382). «برزخ همنوایی... و بوف ‌کور». ماهنامۀ هفت، شمارۀ 2. صص 10- 12.
• داد. سیما (1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی. چاپ سوم. تهران: مروارید، ص 249.
• دارابی. بیتا و دیگران (1392). «خوانش بینامتنی پیکر فرهاد و بوف‌ کور». فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی نقد ادبی. (22) 6، صص 67 ـ 88.
• شمیسا. سیروس (1374). داستان یک روح. چاپ دوم. تهران: اندیشه، ص 26.
• شمیسا. سیروس (1389). «مبانی رمان نو». ماهنامۀ اطلاعات، حکمت و معرفت، شمارۀ 1 (5)، صص 4 ـ 8.
• طلوعی. محمود (۱۳۷۸). نابغه یا دیوانه. تهران: علم، ص ۵۹۷.
• فینبرگ. اندرو (1375). «رمان و جهان مدرن». ترجمۀ فضل‌الله پاکزاد. ارغنون. شمارۀ 12 ـ 11. صص 379 ـ 391.
• قاسمی. رضا (1380). همنوایی شبانۀ ارکستر چوبها. تهران: نیلوفر.
• گلشیری. هوشنگ (1380). باغ در باغ. چاپ دوم. تهران: نیلوفر، ص 212.
• لوئیس. بری (1383). مدرنیسم و پسامدرنیسم در رمان. ترجمۀ حسین پاینده. تهران: روزگار، ص 103.
• مقدادی. بهرام (1393). دانشنامۀ نقد ادبی. تهران: چشمه. ص 162و 59.
• مک‌ هیل. برایان (1392). داستانهای پسامدرنیستی. ترجمۀ علی معصومی. تهران: ققنوس، صص 125 ـ 126 ـ 129.
• میرعابدینی. حسن (1383). صد سال داستان‌نویسی در ایران. تهران: چشمه، ص 662.
• نامور مطلق. بهمن (1386). «مطالعات ارجاعات درون متنی در مثنوی با رویکرد بینامتنی». پژوهشنامۀ علوم انسانی. شمارۀ 54. صص 29 ـ 442.
• هاچن. لیندا (1383). فراداستان تاریخ‌نگارانه: سرگرمی روزگار گذشته (مدرنیسم و پسامدرنیسم در رمان). ترجمۀ حسین پاینده. تهران: روزگار، ص 278.
• هدایت، صادق (1383). بوف ‌کور. چاپ بیست و هفتم. تهران: بدرقۀ جاویدان.
• یاحقی. محمدجعفر (1375). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. چاپ دوم. تهران: سروش، ص 98.
• Saussure.F.de. (1974). Course in General Linguistics. Wade Baskin.