ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 1، فروردین 1404 ، شماره پی در پی 107

تحلیل محتوایی و سبک نسخه خطی مصابیح‌القلوب اثر حسن‌بن حسین شیعی سبزواری

صفحه (19 - 38)
زینب سیدهاشمی ، کامران پاشایی فخری (نویسنده مسئول)، پروانه عادل‌زاده
تاریخ دریافت مقاله : تیر 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مهر 1403

چکیده

زمینه و هدف: کتابهای خطی میراث عظیم پیشینیان هستند که همانند گنجی در اختیار ما قرار دارند. فرهنگ و اعتقادات و علوم گذشتگان از طریق خوانش این آثار میسر میشود. احیای دستنوشته های کهن و زدودن گره فراموشی از سیمای متون قدیمی و شناسایی آفریننده این اثر اهمیت شایانی دارد.

نسخه خطی «مصابیح‌القلوب» اثر حسن‌بن حسین شیعی سبزواری یکی از آثار ارزشمند است که به دلیل بکار بردن اصطلاحات عرفانی و ادبی، و معرفی برخی از بزرگان صوفیه موثر میباشد. در این پژوهش بررسی ادبی و محتوایی نسخه، متن آن و ویژگیهای زبانی و ارزش‌های ادبی و فکری مورد نظر است.

روش مطالعه: پژوهش پیش رو مطالعه نظری است. این مقاله بر اساس مطالعات کتابخانه ای و به شیوه توصیفی، تحلیلی انجام شده است. محدوده و جامعه مورد مطالعه «مصابیح‌القلوب» حسن‌بن حسین شیعی سبزواری به تصحیح محمد سپهری بوده ،که توسط دفتر نشر میراث مکتوب منتشر شده است.

یافته ها: نویسنده این اثر را در 53 فصل بررسی کرده و و در هر فصل به شرح و تفسیر حدیثی از پیامبر اکرم پرداخته وبا استفاده از آیات و اقوال پیامبران ،ائمه ، مشایخ و صوفیان و نیز استناد به اشعار فارسی و عربی بر درستی موضوع مورد بحث تاکید کرده و کتاب را به اثری قابل فهم برای خاص و عام بدل کرده است.

نتیجه گیری: کتاب مصابیح‌القلوب نمونه انشای قرن هشتم هـ. ق و نمونه ای از نثر مجالس صوفیانه است و میتواند برای مقایسه بین شیوه های سبک مختلف نثر فارسی مورد استفاده و بررسی قرار بگیرد. استفاده از صنایع بدیع لفظی و معنوی از قبیل جناس، سجع، تشبیه، کنایه، تلمیح، استعاره، تمثیل و غیره از دیگر ویژگیهای مصابیح‌القلوب است. کاربرد واژه ها و اصطلاحات عرفانی و صوفیه و احادیث از دیگر تمایزات سبک‌شناسی نثر این نسخه است.

کلمات کلیدی
نسخه خطی , مصابیح‌القلوب , شیعی سبزواری , ویژگیهای ادبی وسبکی

• امین، سید محسن، (بی‌تا)، اعیان الشیعه، بیروت الاضواء.
• تهرانی، آقابزرگ، (بی‌تا)، الذریعه، دارالاضواء، بیروت
• حسین شانه چی، حسن، (1386)، بازخوانی زندگی علمی و آثار حسن بن حسین بیهقی«فصلنامه علمی-تخصصی تاریخ اسلام در آینه پژوهش2»، صص81-96.
• حسینی، سیداحمد، (1402) فهرست نسخه های خطّی.
• سپهری، محمد، (1378)، راحه الارواح و مونس الاشباح و شرح زندگانی فضایل و معجزات رسول اکرم، فاطمه زهرا و ائمه اطهار، تهران اهل قلم.
• شیعی سبزواری، حسن بن حسین، نسخه خطی مصابیح القلوب، تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره 6815
• شمیسا، سیروس، (1372)، کلیات سبک‌شناسی، تهران: فردوس.
• طباطبائی، سیدعبدالعزیز، (1416)، مکتبه العلامه الحلی، قم: موسسه آل البیت الاحیاء التراث.
• علامه حلی، حسن بن یوسف، فصل الله بن روز بهان، (1422)، دلائل الصدق لنهج الحق دمشق: موسسه آل البیت علیهم السلام و الاحیاء التراث.
• غلامرضائی، محمد، (1398)، سبک‌شناسی نثر پارسی، چاپ دوم، تهران: سمت.
• فتحی‌نیا، مهدی، (1388)، «رابطه دین و دولت نزد سربداران» تاریخ در آینه پژوهش، ش2، صص181-208.
• فتوحی، محمود، (1391)، سبک‌شناسی نظریه ها، رویکردها و روش‌ها، تهران: سخن.
• وحیدیان کامیار،تقی(1388) بدیع از دیدگاه زیباشناسی،تهران، دانش.
• فرشید ورد، خسرو، (1387)، درباره ادبیات و نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.
• مقدم، کاظم، غفاری، محمود و عارفیان، محمد تقی، (1379)، داستان عارفان( نوشته ابوسعید حسن بن حسین واعظ بیهقی)، تهران، لوح دانش.
• مرادی نسب، حسین،(1382)، «دولت سربداران و تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در قرن هشتم»، تاریخ آینه پژوهش، پیش شماره4، صص143-166.