ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 8، آبان 1401 ، شماره پی در پی 78

تحلیل سبک‌شناسی شعر سهراب سپهری با تکیه بر تشبیهات آشنازداینده

صفحه (165 - 185)
نرجس نیکان‌فر ، قدرت قاسمی‌پور (نویسنده مسئول)، منوچهر تشکری
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1400

چکیده

زمینه و هدف: سهراب سپهری از شاعران صاحب‌سبک در شعر معاصر است که توانسته با شگردهای آشنایی زداینده و فرا رفتن از هنجارهای معمول در کاربرد صناعات، به ابداع و آفرینش تصاویر شعری دست یابد. در شعر سپهری، آشنایی‌زدایی تصویری در حیطۀ تشبیه غلبه دارد، وی میکوشد با تکیه ‌بر شگردهای مبتنی‌بر آشنایی‌زدایی، تشبیهاتی بیافریند که ضمن معرفی جهان آرمانی خود و فرو ریختن دیوار عادتها، تصاویری با پیوندهای جدید و ناشناخته میان طبیعت، اشیا و مفاهیم ایجاد کند. هدف این پژوهش ضمن استخراج انواع نمونه های تشبیه و تحلیل آشنایی زداییهای کلام سپهری، دستیابی به یکی از وجوه برجستۀ سبک شخصی اوست.

روش مطالعه: روش پژوهش در این مقاله، توصیفی- تحلیلی است و داده ها به شیوۀ کتابخانه ای گردآوری شده اند و سپس بر اساس فن تحلیل محتوا، مورد بررسی قرار گرفته اند.

یافته ها: پایۀ اصلی بررسیهای نگارندگان بر انواع تشبیه ازجهت ارکان آن و نیز حسی یا عقلی بودن آنهاست و البته به سبک‌شناسی فرمالیستی نیز توجه شده است. نتایج این پژوهش نشان‌ میدهد یکی از شگردهای مهم سهراب سپهری برای تفهیم عوالم درونی و جهان آرمانی خویش و درنهایت دستیابی به سبک مخصوص خود، استفاده از تصاویر شعری پویا با تکیه بر تشبیهات آشنازداست.

نتیجه گیری: از تحلیل شعر سهراب و تشبیهات آشنایی زدا که در اشعار خود بکار برده میتوان دریافت که وی با داشتن نظام فکری خاص و نگرش عادت‌ستیزِ خویش، سعی دارد درک مخاطب از جهان پیرامون را تغییر دهد. وی با توجه به پیشۀ نقاشی و علاقه ای که به طبیعت دارد و نیز گرایش به عرفان شرقی، تلاش میکند اندیشه های آرمانی خود را در قالبی متفاوت از آنچه پیشینیان بیان کرده اند، برای مخاطب نه توصیف بلکه ترسیم کند. در واقع وی بدنبال نقاشی با واژه هاست؛ یک نوع نقاشی آشنازدا که با تکیه بر ابزاری به نام صور خیال و البته با تأکید بر عنصر تشبیه، دربرابر مخاطب قرار میگیرد و محفوظات ذهنی وی را به تصویر بدل میسازد.

کلمات کلیدی
آشنایی زدایی , سهراب سپهری , سبک , تصویر , تشبیه

• از زبانشناسی به ادبیات، صفوی، کوروش (۱۳۹۰) جلد اول، تهران: سورۀ مهر.
• باغ تنهایی، سیاهپوش، حمید (۱۳۸۹) تهران: نگاه.
• بلاغت تصویر، فتوحی، محمود (۱۳۹۳) تهران: سخن.
• بیان و معانی، شمیسا، سیروس (۱۳۷۵) تهران: فردوس.
• بیدل، سپهری و سبک هندی، حسینی، حسن (۱۳۷۶) تهران: سروش.
• پیامی در راه، آشوری، داریوش (۱۳۷۱) تهران: طهوری.
• تشبیه، رضایی جمکرانی، احمد (۱۳۹۶ ) تهران: مروارید.
• خانه ام ابری است، پورنامداریان، تقی (۱۳۹۰) تهران: سروش.
• دانشنامۀ نظریه های ادبی معاصر، مکاریک، ایرناریما (۱۳۸۲)ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگاه.
• رستاخیز کلمات، شفیعی کدکنی، محمدرضا (۱۳۹۱) تهران: سخن.
• روندهای بنیادین در دانش زبان، یاکوبسن، رومن (۱۳۷۶) ترجمۀ کوروش صفوی، تهران: هرمس.
• سبک‌شناسی، فتوحی، محمود (۱۳۹۵) تهران: سخن.
• شعر زمان ما۳، حقوقی، محمد (۱۳۹۸) تهران: نگاه.
• صدای پای آب، ثروتیان، بهروز ( ۱۳۸۹) تهران: نگاه.
• صور خیال، شفیعی کدکنی، محمدرضا (۱۳۹۵) تهران: آگه.
• طلا در مس، براهنی، رضا (۱۳۷۱) تهران: نویسنده.
• گونه های نوآوری در شعر معاصر ایران، حسن لی، کاووس (۱۳۹۸) تهران: ثالث.
• معانی و بیان، همایی، جلال الدین (۱۳۷۰) تهران: هما.
• نقد ادبی، شمیسا، سیروس (۱۳۸۳) تهران: فردوس.
• نگاهی به سپهری، شمیسا، سیروس (۱۳۹۳) تهران: صدای معاصر.
• نیلوفر خاموش، حسینی، صالح (۱۳۷۱) تهران: نیلوفر.
• هشت کتاب، سپهری، سهراب (۱۳۸۹) تهران: بهزاد.