ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 4، تیر 1400 ، شماره پی در پی 62

تحلیل سبک‌شناسی اشعار تقدیمی به شخصیتهای پایداری انقلاب اسلامی و دفاع مقدس (با تکیه بر بررسی شعر پانزده شاعر)

صفحه (141 - 161)
مریم حداد خانشان ، رستم امانی (نویسنده مسئول)، حمیدرضا فرضی
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1399

چکیده
زمینه و هدف: بخشی از ادبیات پایداری کشورمان، اشعار تقدیمی در توصیف و یادکرد شخصیتهای انقلاب و دفاع مقدس (رهبران، تئوریسنها، مبارزان، شهیدان، مفقودین، آزادگان، جانبازان و خانواده های شهدا) است. در این مقاله اشعار 15 شاعر پایداری از منظر سبک‌شناسی در سطح زبانی، ادبی و فکری بررسی شده است. تعداد 145 شعر از شاعران موردمطالعه بدست آمد که مستقیماً به شخص یا اشخاصی تقدیم کرده اند. شخصیت برجسته در اشعار تقدیمی امام خمینی (ره) است، شخصیتهای دیگر رهبر معظم آیت‌الله خامنه ای، آیت الله طالقانی، آیت‌الله منتظری، آیت‌الله مطهری، آیت‌الله صدوقی، دکتر شریعتی، الله بهشتی، رجایی و باهنر، حسین آیت، پاسداران و شهدای مردمی انقلاب. از شخصیتهای دفاع مقدس، رزمندگان، بسیجیان، شهدا، جانبازان، مفقودین، و آزادگان هستند. بیشترین اشعار تقدیمی نیز در شعر حمید سبزواری وجود دارد.
روش مطالعه: پژوهش به شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام گرفته است و در تمامی آثار شاعران مربوطه، اشعاری که مشخصاً در ذیل عنوان شعر، آن را به شخص یا اشخاص مرتبط با انقلاب اسلامی و دفاع مقدس سروده اند، بعنوان جامعۀ آماری انتخاب شده است.
یافته ها: قالب غزل در توصیف شخصیتها، قالب برتر است. در سطح زبانی، تلکفهای زبانی در شعر معلم، سبزواری، میرشکاک و اوستا دیده میشود که شاخصترین آنها علی معلم است که از واژه ها و ساختار نحوی کهن استفاده کرده است. دیگر شاعران از زبان ساده و سلیس، اوزان ملایم، قوافی و ردیفهای کوتاه استفاده کرده اند.
نتیجه گیری: در موسیقی درونی، توجه به جناس تام و انواع تکرار بسامد دارد و در کاربرد واژه، واژه های آرکائیسم، عربی، غنایی و عرفانی برجسته است. در سطح ادبی، در صنایع بیانی، تشبیه و در صنایع بدیعی تلمیح آرایۀ اول است و همچنین آرایه های نماد، تشخیص، ایهام، و سیاقه العداد موردتوجه است. در سطح فکری سوگ‌سروده برای شخصیتها بیشترین تعداد را دارد، بعد از آن مدح و ستایش شخصیتها، وصف پایداری و رشادت شخصیتها است و بخشی از اشعار نیز توصیف قیام مردمی و پیروزی انقلاب اسلامی است.

کلمات کلیدی
اشعار تقدیمی , انقلاب اسلامی , دفاع مقدس , شخصیتهای پایداری

• آشنایی با ادبیات دفاع مقدس، صنعتی، محمدحسین. (1389). تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس.
• آواز گلسنگ، راکعی، فاطمه. (1385). تهران: اطلاعات.
• ادبیات انقلاب اسلامی، درنگی در مفاهیم و مؤلفه ها، ترکی، محمدرضا. (1395). برگرفته از کتاب ادبیات انقلاب اسلامی (مجموعه مقالات) زیر نظر محمدرضا ترکی، تهران: سمت و فرهنگستان زبان و ادب فارسی، صص 3 ـ 7.
• از زبان یک یاغی، میرشکاک، یوسفعلی (1391). تهران: مؤسسۀ نشر کتاب.
• از نخلستان تا خیابان، قزوه، علیرضا. (1369). تهران: همراه.
• امام حماسه ای دیگر، اوستا، مهرداد (1369) تهران: حوزۀ هنری.
• این همه یوسف، قزوه، علیرضا. (1393). تهران: سورۀ مهر.
• باغ دوردست، بیابانکی، سعید. (1387). گزیدۀ اشعار. تهران: تکا.
• برآشفتن گیسوی تاک، موسوی گرمارودی، علی. (1389). مجموعه غزل. تهران: سورۀ مهر.
• جای دندان پلنگ، میرشکاک، یوسفعلی. (1385). مجموعۀ اشعار. تهران: کلیدر.
• چقدر پنجره، بیابانکی، سعید. (1395) گزیده غزل به انتخاب محمدحسین نعمتی و علی داوودی. تهران: شهرستان ادب.
• در فصل مردن سرخ، موسوی گرمارودی، علی. (1358) تهران: راه امام.
• دیروز با ما کسی بود، راکعی، فاطمه. (1386). تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
• رجعت سرخ ستاره، معلم دامغانی، محمدعلی. (1387). مجموعه شعر. تهران: سورۀ مهر.
• ردپایی بر برف، بیابانکی، سعید. (1373). گزیدۀ اشعار. تهران: حوزۀ هنری.
• ریشه در ابر، عبدالملکیان، محمدرضا. (1366) مجموعه شعر. تهران: برگ.
• زیبایی‌شناسی سخن پارسی، کزازی، میرجلال الدین. (1381). تهران: ماد وابسته به نشر مرکز.
• سرود درد، سبزواری، حمید. (1367) تهران: کیهان.
• سرود سپیده، سبزواری، حمید. (1368). تهران: کیهان.
• صاعقه در فنجان، ترنج، تیمور. (1387). برگزیدۀ شعر. تهران: تکا.
• صدای سبز، موسوی گرمارودی، علی. (1382) تهران: قدیانی.
• عشق علیه‌السلام، قزوه، علیرضا. (1391). مجموعه شعر. تهران: سورۀ مهر
• . قانون عشق، مردانی، نصرالله. (1388). مجموعه شعر. تهران: صدرا.
• گزیدۀ اشعار، معلم دامغانی، محمدعلی. (1393). به کوشش محمد نوراللهی، سیدابوطالب مظفری، و محمدکاظم کاظمی. مشهد: سپیده باوران.
• مادرانه‌ها، راکعی، فاطمه. (1382). تهران: اطلاعات.
• ماه و کتان، میرشکاک، یوسفعلی. (1391). تهران: مؤسسۀ نشر کتاب. مجموعه اشعار، صفارزاده، طاهره. (1391). تهران: نگاه.
• مجموعه کامل شعرها، هراتی، سلمان. (1390). تهران: دفتر شعر جوان.
• مجموعۀ آثار، کاشانی، سپیده. (1389). تهران: انجمن قلم ایران.
• مجموعۀ کامل اشعار، امین پور، قیصر. (1388). تهران: مروارید.