ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 6، شهریور 1403 ، شماره پی در پی 100

تحلیل سبک شناسانه دیوان مطلع مازندرانی با تکیه بر سه لایه زبانی، بیانی و فکری

صفحه (255 - 277)
لاله قربانی مرزدشتی ، نصرالله زیرک گوشلوندانی (نویسنده مسئول)، شهریار حسن‌زاده ، زهره سرمد
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1402

چکیده

زمینه و هدف: بررسی محتوا و ساختار نسخه های خطی میتواند کمک مؤثری به شناخت سبک هر دوره و عوامل تأثیرگذار بر آن و همچنین ترویج دستاوردهای علمی و فرهنگی اعصار گوناگون داشته باشد. هدف از انجام این پژوهش، تحلیل سبکی و محتوایی دیوان مطلع مازندرانی از سه منظر فکری، زبانی و ادبی است.

روش پژوهش :پژوهش حاضر بر اساس روش اسنادی توصیفی (تحلیل زبان ) و با ابزار کتابخانه ای انجام شده که محدوده و جامعۀ مطالعۀ آن، نسخه خطی «دیوان اشعار مطلع مازندرانی» موجود در کتابخانه مجلس است که از قرن سیزدهم به یادگار مانده است. روش کار بر اساس نظریه های سبک شناسی معاصر بویژه آنچه در کتاب سبک شناسی سیروس شمیسا درباره سطح زبانی آمده، اجرا شده است.

یافته ها: مطلع مازندرانی از شاعران، عارفان، متکلّمان، فقها و دانشمندان گمنام قرن سیزده هجری قمری است و نسخه خطی به جامانده از وی در روزگار قاجاریه، درحقیقت، میراثی ارزشمند و گوهری گرانبها و مکتوب از آن دوره است که نه تنها با زبان شعر بویژه در قصاید بخشی از گفتمان اندیشگانی، دینی و رویدادهای آن دوره را بیان کرده است، در شعر او انواع سبکها و شیوه های شعری دیده میشود، از غزل و قصیده گرفته تا قطعه و ترجیع بند؛ طبع خود را آزموده است و دیوانش تقریبا پنج هزار بیت است.

نتیجه گیری: شیوه و طرز شعر مطلع مازندرانی،تقریبا همان شیوۀ شاعران بازگشت است که در قصیده تأثیرپذیریش از خاقانی شروانی و در غزل هم از غزلسرایان قرن هفتم و هشتم آشکار است. تأثیر مصنوع سریان در قصایدش که آراسته به آیات، احادیث، لغات فقهی، کلامی، عرفانی و ... اطناب و کاربرد مترادفها و واژگان عربی به وضوح دیده میشود.

کلمات کلیدی
مطلع مازندرانی , سبک شناسی , سطح زبانی , سطح بیانی , سطح فکری.

• قرآن کریم.
• ابن عربی، محیالدین. ( 1975 م). الفتوحات المکیه. قاهره.: تحقیق و تقدیم عثمان یحیی.
• ملاح، حسینعلی. (1358). پیوند موسیقی و شعر. چاپ اول. تهران: فضا.
• جمالی، شهروز. (1383). تکرار اساس موسیقی شعر. کیهان فرهنگی، ش 216، صص 60-66.
• خلیلی جهانتیغ،، مریم. (1380). سیب باغ جان. تهران: سخن.
• داد، سیما. (1378). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
• رادویانی، محمد بن عمر. (1949). ترجمان البلاغه. تصحیح احمد آتش. استانبول: ابراهیم خروس.
• رجایی بخارایی، احمد علی. (1364). فرهنگ اشعار حافظ. تهران: زوار.
• شمیسا، سیروس. (1373). کلیات سبک شناسی. چاپ 2، تهران،: فردوسی، صص156-155.
• شمیسا، سیروس. (1368). نگاهی تازه به بدیع. چاپ دهم. تهران: فردوس.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1354). انواع و شعر فارسی، مجله خرد و کوشش. دانشگاه شیراز، دفتر دوم و سوم، صص 96-119.
• شفیعی کدکنی، محمد رضا. (1383 )،. صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه..
• صفا، ذبیح الله. (1378). تاریخ ادبیات ایران. ج 5. تهران: فردوس.
• علوی مقدم، محمد، اشرف زاده، رضا. (1386)، معانی و بیان. تهران: سمت.
• مؤتمن، زین العابدین. (1364). شعر و ادب فارسی. تهران: زرین.
• نسخه خطی دیوان مطلع مازندرانی.
• همایی، جلال الدین. (1382 ). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: هما.
• واعظ کاشفی سبزواری، کمال الدین حسین. (1369). بدایع الافکار فی صنایع الاشعار. ویراسته میر جلال الدین کزازی. چاپ اول. تهران: مرکز.