ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 6، شهریور 1403 ، شماره پی در پی 100

تحلیل بنمایه های سبکی اشعار گل محمد خان زیب مگسی

صفحه (41 - 65)
مجیب‌الرحمان دهانی ، عباس نیکبخت (نویسنده مسئول)، عبدالله واثق عباسی
تاریخ دریافت مقاله : مهر 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : دی 1402

چکیده

زمینه و هدف: گل محمد خان زیب مگسی از شاعران توانمند بلوچ است که اشعاری نغز به زبان فارسی سروده است. در این پژوهش سبک اشعار وی از جهت زبانی، ادبی و موسیقایی و فکری بررسی شده است.

روشها: پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی بر پایه منابع کتابخانه ای انجام شده و جامعه آماری آن شامل دو کتاب زیب نامه و خرینه الاشعارگل محمد خان زیب مگسی است.

یافته ها: شعر وی از نظر زبانی ساده است و از نظر لغوی 56 درصد از واژگان اشعارش به زبان فارسی است و گویش خاص بلوچی هم در کاربرد برخی کلمات دیده میشود. برخی اشعار وی دارای زبان حماسی و همچنین واژه های عرفانی و قلندری است. از دیدگاه موسیقایی شاعر در اغلب بحور طبع آزمایی و بحرهای تازه ای نیز ابداع کرده است از این رو تنوع اوزان عروضی در شعر وی فراوان است. از نظر موسیقی کناری نیز حدود 37درصد از غزلهای وی دارای ردیف است و اغلب از ردیف های تکراری استفاده کرده است . وفور آرایه های بیانی تشبیه و استعاره از منظر ادبی بسیار است به گونه ای که 65 درصد از تشبیهات او حسی هستند و در مقایسه انواع تشبیه بیشترین بسامد از آن تشبیه بلیغ و کمترین بسامد را در تشبیه کامل میبینیم. همچنین استعاره مکنیه بسامد بیشتری از مصرحه دارد. آرایه های بدیعی مانند تلمیح، تضاد، مراعات النظیر، جناس، واج آرایی و انواع تکرار نیز در شعرش پر بسامد است. در مقایسه انواع تکرار، بسامد تکرار کلمه حدود 55 درصد است که بسامد بالایی به شمار میرود. از نظر فکری شعر وی بیشتر جنبه معنوی و عرفانی و عاشقانه دارد و مولفه های اندرزگونه و عناصر اجتماعی نیز از عناصر محتوایی شعر اوست در نگاهی کلی وی دارای نوآوریهای ساختاری بسیار است و از نظر فکری تحت تاثیر شعر عرفانی و قلندری و عاشقانه شعرای پیشین است.

نتیجه گیری: شعر گل محمد خان زیب مگسی در عین سادگی، سرشار از کاربرد های هنرمندانه صنایع ادبی است و نکته نوآورانه آن در کاربرد اوزان مختلف و ابداع بحور تازه است که همگی در خدمت بیان مضامین عاشقانه، عرفانی و تعلیمی قرار دارد.

کلمات کلیدی
زیب مگسی , سبک شناسی , موسیقی , محتوا , بنمایه.

• باطنی،محمد رضا(1381)توصیف ساختمان دستوری زبان، تهران: امیرکبیر،ص3-2.
• براهنی، رضا(1380)طلا در مس، تهران، ج1،ص456.
• بهار، محمد تقی(1346)سبک شناسی، تهران، امیر کبیر،ص18.
• ثروتیان، بهروز(1387)بیان در شعر فارسی،تهران: سوره مهر، ص87.
• خرمشاهی، بهاءالدین(1385)؛« حافظنامه»، چاپ یازدهم-ویراست دوم، تهران: شرکت انتشارات علمی‌و فرهنگی، ج1ص1173.
• دهخدا، علی اکبر(1373) لغت نامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، ج8.
• زرین کوب، عبدالحسین (1350)ادبیات عرفانی ایران و ارزش انسانی آن، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال هجدهم، ش3صص 109-151.
• زیب مگسی، گل محمد(1996م)، خزینه الاشعار، با مقدمه پروفسور شرافت عباس، انجمن فارسی بلوچستان.
• ...................................... (1995م)زیب نامه، مقدمه پروفسور شرافت عباس،بلوچستان: انجمن فارسی بلوچستان.
• شفیعی کدکنی،محمد رضا(1380)صور خیال در شعر فارسی، تهران، آگاه،ص150.
• شفیعی کدکنی،محمد رضا(1386)،موسیقی شعر،تهران: آگاه، ص392.
• شمیسا،سیروس.(1384)کلیات سبک شناسی، تهران:میترا، ص18 و 87-89، 269. 94، 98.
• ...........................(1381)بیان، تهران، فردوس، چ9، ص58
• عباس،سید شرافت،(1999م).بلوچستان مین فارسی شاعری کی پچاس سال، کویته، کوژک پیلشرز،ص14.
• فلکی، محمود(1384)نگاهی به شعر شاملو، تهران: مروارید، ص66.
• کوثر،انعام الحق، بلوچستان مین فارسی شاعری، کویته، آکادمی بلوچی، 1968م،ص160.
• محجوب،محمد جعفر(بی تا)سبک خراسانی در شعر فارسی، تهران: فردوس و جامی، ص17.
• مصاحب، غلامحسین، دایره المعارف فارسی، جلد دوم بخش دوم، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر،ج2.
• ولک، رنه(1379) تاریخ نقد ادبی جدید،ج2، ترجمه ارباب شیروانی، تهران، نیلوفر،ص237.