ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 8، آبان 1400 ، شماره پی در پی 66

تحلیل باور بلاگردانی در بین زنان رمانهای علی محمّد افغانی

صفحه (131 - 147)
کاظم غریبی ، ناصر رحیمی (نویسنده مسئول)، عبدالله حسن‌زاده میرعلی ، شهرام نقشبندی
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1399

چکیده

زمینه و هدف: بلاگردانی یکی از باورهای عامیانه است که از دیرباز در میان ایرانیان بعنوان شیوه ای برای دفع بلاها و پیشگیری از آسیبهای واقعی یا ذهنی رواج داشته است. برای دفع شر، چشم زخم و بلا از ابزارهایی چون طلسم، تعویذ، گیاهان خاص، سنگها و ... استفاده میشود. قربانی کردن حیوانات نیز راه دیگری برای بلاگردانی است. مقاله حاضر در پی نشان دادن باورهای عامیانه در شخصیتهای زنِ برخی آثار داستانی علی‌محمد افغانی است.

روش مطالعه: این مقاله با تحقیق بنیادی بر پایۀ مطالعات کتابخانه ای به روش توصیفی ـ تحلیلی با هدف افزودن بر دانش مردم‌شناسی موجود در آثار علی‌محمد افغانی انجام شده است.

یافته ها: در رمانهای این نویسنده، زنان برای دفع آسیبها و بلاها از خود و بستگان، از این ابزارها و شیوه ها بسیار استفاده میکنند؛ همچنین گاه با مراجعه به اشخاصی چون رمّال و جنگیر و ... درصدد دور کردن آنچه که بعنوان بلا یا شر تشخیص میدهند، برمی‌آیند.

نتیجه گیری: علاوه بر مؤلفه های بلاگردانی در آثار علی‌محمد افغانی، تصویری روشن از جامعه و باورهای آن و همچنین آداب و رسوم ایرانیان از دیرباز تاکنون، چگونگی برخورد آنان با رنجها و مسائل روزمره و همچنین پایین نگهداشتن سطح فکری و فرهنگی شخصیتهای زن در کنار تفکرات مردسالارانه، بچشم میخورد. زنان در رمانهای افغانی از تبعیض جنسیتی زیادی رنج میبرند، ازاینرو با توسل به باورهای کهن که ریشه بسیاری از آنها از کهن‌الگوها و اسطوره های ایران و جهان سرچشمه میگیرد، راهی برای گریز از ناکامیهایشان مییابند تا بدین وسیله جایگاه متزلزل خویش را در خانواده و جامعه تثبیت کنند.

کلمات کلیدی
شوهر آهو خانم , بوته زار , بافته‌های رنج , شادکامان دره قره سو

• آبستنی، بلوکباشی، علی (1379). دائره المعارف بزرگ اسلامی، جلد 13، تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، ص 208.
• آیینهای زایش در فرهنگ عامه منطقه لارستان، شهپر، ساره (1396). دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه. (17) 5، آذر و دی. صص 1-20.
• بازتاب نمادین قربانی میترایی، دوانی، فزونه؛ فشارکی، محمد و خراسانی، محبوبه (1394). متن شناسی ادب فارسی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی اصفهان. شمارۀ 2. پیایی 26. صص 1-20. بافته های رنج، افغانی، علی محمد (1367). تهران: نگاه و زرّین.
• باور بلاگردانی در شاهنامه، خوارزمی، حمیدرضا (1392). فرهنگ و ادبیات عامه. (2) 1، صص ۱-۲۴.
• بوته زار. افغانی، علی محمد (1372). تهران: نگاه.
• تحلیل نمادهای ماه در باورهای عامیانۀ ملل مختلف به استناد ابیاتی از شاعران بزرگ پارسی گوی، عسگرنژاد، منیر (1348). مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. شمارۀ 41. صص 309-324.
• تعویذ در فرهنگ عامه، جهانشاهی افشار، علی، مداحی مشیزی، جواد (1396). (مطالعۀ موردی: فرهنگ عامه مردم کرمان). دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه. (13) 5، فروردین و اردیبهشت، صص 27-50.
• چکیدۀ تاریخ کیش زرتشت، بویس، مری (1370). ترجمۀ همایون صنعتی زاده. تهران: صفی علیشاه.
• دختردایی پروین، افغانی، علی محمد (1377) تهران: جاویدان.
• ذوالفقاری، حسن و شیری، علی اکبر (1394). باورهای عامیانۀ مردم ایران. تهران: چشمه.
• روایت پهلوی. (1367) ترجمۀ مهشید میرفخرایی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات علمی و فرهنگی.
• سفرنامۀ پولاک «ایران و ایرانیان»، پولاک، یاکوب ادوارد (1368). ترجمۀ کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی.
• سنگی بر روی بافه، افغانی، علی محمد (1397). تهران: نگاه.
• شاخۀ زرّین، فریزر، جیمز جورج (1388). ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
• شادکامان درۀ قره سو، افغانی، علی محمد (1370). تهران: زرّین و نگاه.
• شلغم میوۀ بهشته، افغانی، علی محمد (1369). تهران: نگاه.
• شوهر آهوخانم، افغانی، علی محمد (1345). تهران: امیرکبیر.
• شوهر آهوخانم، پرهام، سیروس (1340). راهنمای کتاب. (10) 4، صص 971-974.
• عجایب المخلوقات، طوسی، محمدبن محمودبن احمد (1382). به اهتمام منوچهر ستوده. چاپ دوم. تهران: علمی و فرهنگی.
• عقاید و رسوم عامه مردم خراسان، شکورزاده، ابراهیم (1346)، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
• فتیشیزم= شیءباوری، صابری افتخاری، عارفه (1392). دائره المعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، صص 2و 13.
• فرهنگ عامیانۀ سیرجان، مؤید محسنی، مهری (1381). کرمان: مرکز کرمان شناسی.
• کتاب کوچه، شاملو، احمد (1385). تهران: مازیار.
• مروری بر دانش بومی گیاه شناسی، تاریخچه و اهمّیت آن، رضوی، منصوره (1393). فصلنامۀ علوم اجتماعی. شمارۀ 67. صص 125-152.
• مطالعۀ جامعه شناختی پدیدۀ دعانویسی در ایران، جواهری، فاطمه (1381). پژوهشنامۀ علوم انسانی دانشگاه شهیدبهشتی. شمارۀ 35. صص63-84.
• معتقدات و آداب ایرانی، ماسه، هانری (1357). ترجمۀ مهدی روشن ضمیر. تبریز: نشر دانشگاه تبریز.
• میزان نوگرایی و گرایش به خرافات در شهر یزد، افشانی، سیدعلیرضا (1389). پژوهشنامۀ جامعه شناسی خرافات در ایران. پژوهشکدۀ تحقیقات استراتژیک. صص 59-100.
• نقش اعداد در آیینهای گذر ایرانی، احمدی، لیلا (1394). مجلۀ مطالعات ایرانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. (28) 14، صص 1-16.
• نمادهای جاودانگی، بزرگ بیگدلی، سعید. اکبری گندمانی، هیبت الله و محمّدی کله سر، علیرضا (1386). گوهر گویا. صص 79-97.
• نیرنگستان، هدایت، صادق (1342). چاپ 3. تهران: امیرکبیر.