ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 8، آبان 1402 ، شماره پی در پی 90

تحلیل ارتباط ساختاری و محتوایی قسمتهای روایی و غیرروایی دفتر دوم مثنوی

صفحه (221 - 247)
زهره لک ، محمدحسین بیات (نویسنده مسئول)، محمود بشیری ، غلامرضا مستعلی پارسا
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1401

چکیده

زمینه و هدف: با توجه به رویکرد کل نگر، در بررسی محتوای متن باید به این اصل توجه داشت که فهم متن به معنای واقعی، زمانی حاصل میشود که واحد تحلیل متن بصورت کامل و کل در نظر گرفته شود. در غیر این صورت، متن برای پژوهش قابل ‌استناد نیست. عدم توجه محقق به متن بعنوان یک کل، باعث به وجود آمدن مشکلاتی در درک متن میشود که گاهی این مشکلات حاد است و پیچیدگی متن را زیاد میکند. این مشکل در خوانش و فهم مثنوی مولوی نیز به وجود آمده است. خوانش جزء به جزء و تمرکز بر روی بیت، سبب شده است مثنوی معنوی بعنوان اثری پریشان و بدون نظم در میان مثنوی‌پژوهان مطرح شود. هدف این پژوهش آن است که با تغییر رویکرد یعنی تمرکز بر واحدهای معنایی بزرگتر از بیت، به نظم موجود در بیان مطالب مثنوی برسد.

روش مطالعه: روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی و از نظر شیوۀ گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای-اسنادی است.

یافته ها: ارتباطِ مطالب مثنوی بصورت متناوب است. تناوب در مثنوی بصورت تناوب قسمت غیر روایی (تعلیمی) و قسمت روایی (تمثیلی) است.

نتیجه گیری: مطالب قسمتهای غیر روایی و روایی مانند حلقه های زنجیر به هم متصل شده اند؛ به این صورت که بعد از هر حلقۀ غیرروایی یک حلقۀ روایی آمده است که نقش تمثیل یا مکمل دارد. اگر حلقه های روایی را در نظر نگیریم، مطالب تعلیمی به هم مرتبط و تکمیل‌کنندۀ هم هستند؛ بنابراین ارتباط مطالب تعلیمی در مثنوی، متوالیِ حلقه ای است.

کلمات کلیدی
مثنوی , روایی , غیرروایی , کل نگر , متناوب.

• اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1377). باغ سبز عشق، گزیدۀ مثنوی. تهران: یزدان.
• انقروی، اسماعیل (1388). شرح کبیر انقروی بر مثنوی معنوی مولوی. (جلد4). ترجمۀ عصمت ستارزاده. تهران: نگارستان کتاب.
• بالدیک، جولیان و دیگران. (1380). تاریخ ادبیات ایران از آغاز تا امروز. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: گستره.
• براتی، ناصر (1383). «جهان بینی کل نگر در برابر رویکرد جزءگرایانه در شهرسازی»، در مجلۀ باغ نظر. 1 (1). صص 7-24.
• براون، ادوارد. (1381). تاریخ ادبیات ایران: از فردوسی تا سعدی. (ج 2). ترجمۀ غلامحسین سعدی افشار. تهران: مروارید.
• بلخاری، حسن. (1387). عکس مهرویان خیال عارفان (مفهوم شناسی خیال در آرای مولانا). تهران: فرهنگستان هنر.
• توکلی، حمیدرضا (1383). «تداعی، قصه و روایت مولانا» در مجلۀ مطالعات و تحقیقات ادبی. شمارۀ 3 و 4. صص 9-37.
• توکلی، حمیدرضا (1389). از اشارتهای دریا (بوطیقای روایت در مثنوی). تهران: مروارید.
• جوکار، نجف و جابری، سیدناصر (1388). «درآمدی بر پیوند قصه ها و محور طولی ابیات مثنوی». مجلۀ پژوهشنامۀ زبان و ادب فارسی (گوهر گویا). 3 (3)، صص 21-40.
• جهاندیده کودهی، سینا (1392). «ساختار و ساخت آفرینی تمثیل در مثنوی معنوی». مجلۀ الهیات هنر. شمارۀ اول. صص 105- 128.
• چیتیک، ویلیام سی (1383). طریق صوفیانۀ عشق. ترجمۀ مهدی سررشته داری. تهران: مهراندیش.
• حسین، تلمذ. (1390). مرآت المثنوی. تصحیح بهاء الدین خرمشاهی. تهران: قطره.
• حمید، فاروق (1386). «فنون قصه سرایی در مثنوی مولانا-آشفتگی روایی یا توالی منطقی». ترجمۀ عبدالرزاق حیاتی. مجلۀ ادبیات داستانی. شمارۀ 109. صص38-47.
• ریپکا، یان. (1381). تاریخ ادبیات ایران از دوران باستان تا قاجاریه. ترجمۀ عیسی شهابی. تهران: علمی و فرهنگی.
• زرین کوب، عبدالحسین (1388). سرّ نی. تهران: علمی.
• زمانی، کریم (1390). شرح جامع مثنوی معنوی. (دفتردوم). تهران: اطلاعات.
• زمانی، کریم (1393). میناگر عشق: شرح موضوعی مثنوی معنوی. تهران: نی.
• سجادی، محمدعلی (1386). مثنوی معنوی از نگاهی دیگر. تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
• شیمل، آنه ماری. (1375). شکوه شمس: سیری در آثار و افکار مولانا جلال الدین رومی. ترجمۀ حسن لاهوتی. تهران: علمی و فرهنگی.
• شیمل، آنه ماری. (1389). من بادم و تو آتش. ترجمۀ فریدون بدره ای. تهران: توس
• صفوی، سیدسلمان. (1388). ساختار معنایی مثنوی، دفتر اول. ترجمۀ مهوش السادات علوی. تهران: میراث مکتوب.
• عبدالحکیم، خلیفه. (2536). عرفان مولوی. ترجمۀ احمد محمدی و احمد میرعلایی. تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
• غلام، محمد (1382). «کیفیت تعلیق در قصه پردازی مولانا». مجلۀ نثر پژوهی ادبی. شمارۀ 19. صص 71-96.
• فروزانفر، بدیع الزمان (1354). شرح مثنوی شریف. تهران: دانشگاه تهران.
• گرجی، مصطفی و رضی، احمد. (1395). روش تحقیق در زبان و ادبیات فارسی، برای دانشجویان کارشناسی ارشد.
• لاهوری، محمدرضا (1381). مکاشفات رضوی در شرح مثنوی معنوی. تصحیح رضا روحی. تهران: سروش.
• مصفا، محمدجعفر (1372). با پیر بلخ. تهران: گفتار.
• معین الدینی، فاطمه (1386). «ارتباط معنوی در مثنوی». مجموعه مقالات مثنوی پژوهی. دفتر چهارم. به سعی غلامرضا اعوانی. تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
• مولوی، جلال الدین محمد (1390). مثنوی معنوی. به تصحیح رینولد ا. نیکلسون. تهران: هرمس.
• نیکلسون، رینولد (1358). تصوف اسلامی و رابطۀ انسان و خدا (فکر شخصیت در تصوف). ترجمۀ محمد رضا شفیعی کدکنی. تهران: توس
• نیکلسون، رینولد (1393). شرح مثنوی معنوی مولوی. (دفتر اول). ترجمۀ حسن لاهوتی. تهران: علمی و فرهنگی.
• همایی، جلال الدین (1393). مولوی نامه (مولوی چه میگوید؟). تهران: زوّار.