ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 6، شهریور 1402 ، شماره پی در پی 88

بررسی و مقایسۀ دژخردی در شاهنامۀ فردوسی و ایلیاد و اودیسه

صفحه (169 - 183)
نازنین مطوری ، مسعود پاکدل (نویسنده مسئول)، منصوره تدینی ، سیما منصوری
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1401

چکیده

زمینه و هدف: در اسطوره های مبتنی بر باورهای دوبنی، که آفرینش بر پایۀ دو گوهر همزاد و متضاد شکل میگیرد، خرد نیز که سرچشمۀ زایای تفکر و تعقل است به دو پارۀ خرد نیکیار اهورایی و خرد اهریمنی منقسم میگردد. دژخردی، گرایش به خرد اهریمنی به مقصود انجام امور غیرالهی و مذموم است. همچنین گزینش برترین نوع اندیشه و تدبر برای مقاصد شوم و نادرست، دوش‌خردی نامیده میشود. هدف از پژوهش حاضر کشف نقاط تشابه و تقابل در سه حماسۀ باشکوه جهانی یعنی شاهنامۀ فردوسی و ایلیاد و اودیسۀ هومر بوده است.

روش مطالعه: این پژوهش به شیوۀ گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و روش تحقیق تحلیلی-توصیفی بر پایۀ مقایسۀ مفهوم و مصادیق دژخردی در ایلیاد و اودیسه و شاهنامۀ فردوسی نگاشته شده است و کوشیده است با به دست دادن نمونه های مشابه یا متفاوت دژخردی در سه متن حماسی ایلیاد و اودیسه و شاهنامه، گونه های این خرد مذموم و اهریمنی را نشان دهد.

یافته ها: در شاهنامۀ فردوسی، که بر محوریت خرد شکل گرفته است، دژخردیهای پهلوانان و شاهان و نتایج گرایش آنان بدین ‌گونۀ خرد گمراه بررسی شده است و در ایلیاد و اودیسه، دژخردی از جانب خدایان المپ که قاعدتاً باید بر مبنای خرد باشند نیز یافته و بررسی شده است.

نتیجه گیری: در باور و معتقدات ایران باستان، که در شاهنامۀ فردوسی در خلال داستانها بروز یافته است، این‌ گونۀ ناپسند از خرد منفی و آزاررسان به نیکیها را تنها از جانب دیوان و اهریمنان و آدمیان بداندیش و دژمنش مییابیم، درحالیکه اتخاذ چنین خردورزیهای مذموم در ایلیاد و اودیسه از جانب یلان و پهلوانان، آدمیان عادی، الهه ها و دیوان آسمانی و خدایان نیز دیده میشود.

کلمات کلیدی
خرد , دژخردی , حماسه , اهریمن , اهورمزدا , شاهنامه , ایلیاد و اودیسه

• آذرباد مهر اسپندان. (۱۳۷۹). رهام اشه. شهین سراج. تهران: فروهر.
• آموزگار، ژاله. (۱۳۸۷). زبان. اسطوره و فرهنگ. چاپ دوم. تهران: معین.
• اکبری مفاخر، آرش. (۱۳۸۹). اهریمن شناسی ایرانی. تهران: ترفند.
• اوستا. (۱۳۸۹). به گزارش جلیل دوستخواه. چاپ یازدهم. تهران: مروارید.
• اوشیدری، جهانگیر. (۱۳۸۶). دانشنامۀ مزدیسنا. چاپ چهارم. تهران: نشر مرکز.
• ترانه رلان. (۱۳۸۳) ترجمۀ فریده مهدوی دامغانی. تهران: تیر.
• دادگی، فرنبغ. (۱۳۸۵) بندهش. به کوشش مهرداد بهار. چاپ سوم. تهران: توس.
• رضی، هاشم. (۱۳۸۱). دانشنامۀ ایران باستان. تهران: سخن.
• زنر، آر. سی. (۱۳۸۴). زروان یا معمای زرتشتی‌گری. ترجمۀ تیمور قادری. تهران: امیرکبیر.
• سرامی، قدمعلی. (۱۳۹۲). از رنگ گل تا رنج خار. چاپ ششم. تهران: علمی و فرهنگی.
• فردوسی، ابوالقاسم. (۱۳۷۵). شاهنامه. چاپ سوم. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.
• فردوسی، ابوالقاسم. (۱۴۰۰). شاهنامه. چاپ یازدهم. پیرایش جلال خالقی مطلق. تهران: سخن.
• کومن، فرانتز. (۱۳۸۶). دین‌مهری. ترجمۀ احمد آجودانی. تهران: ثالث.
• مینوی خرد. (۱۳۸۵). چاپ چهارم. به کوشش ژاله آموزگار. ترجمۀ احمد تفضلی. تهران: توس.
• ویسپرد. (۱۳۸۱) گزارش ابراهیم پورداوود. تهران: اساطیر.
• هومر. (۱۳۸۹). ایلیاد. ترجمۀ سعید نفیسی. چاپ دوم. تهران: سپهر ادب.
• هومر. (۱۳۸۹). اودیسه. ترجمۀ سعید نفیسی. چاپ دوم. تهران: سپهر ادب.
• یشتها. (۱۳۷۷). ترجمه و تفسیر ابراهیم پورداوود. تهران: اساطیر.