ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 7، مهر 1402 ، شماره پی در پی 89

بررسی و تحلیل دلالتهای ایدئولوژیک در داستان «طوبی و معنای شب» از شهرنوش پارسیپور

صفحه (157 - 169)
مریم عابدپناه ، محمود فیروزی مقدم (نویسنده مسئول)، مهیار علوی مقدم ، علی صادقی‌منش
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : دی 1401

چکیده

زمینه و هدف: زنان داستان‌نویس در دهه های اخیر آثار برجسته ای را در حوزۀ رمان معاصر فارسی خلق کرده اند که دغدغه های اجتماعی را پیگیری میکند و کاستیها و نیازهای جامعه را بازتاب میدهد. در این بین، رمان «طوبی و معنای شب» از شهرنوش پارسیپور به دلیل انعکاس تلاش شماری از زنان برای تغییر جایگاه اجتماعیشان از اهمیت برخوردار بوده و بررسی آن جهت تبیین الگوهای زنانه ضرورت مییابد. نویسنده سعی کرده است با آفرینش شخصیتهای زن، به متغیرهایی چون گفتمان مسلط و مردسالار جامعه، جنسیت و دلالتهای ایدئولوژیک بپردازد و جایگاه زنان را شرح دهد. به این اعتبار، هدف و مسئلۀ پژوهش حاضر، بررسی متغیرهای مذکور در این رمان است.

روش مطالعه: این تحقیق به روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه ای انجام شده است. محدوده و جامعه پژوهش، داستان «طوبی و معنای شب» از شهرنوش پارسیپور است.

یافته ها:‌ اصلیترین دلالتهای ایدئولوژیک در این داستان عبارت است از: «عرفان شرقی، اسطوره، جادو و خرافه»، «مفاهیم دینی و مذهبی»، و «مردسالاری». همچنین تنازع طبقاتی و شکلگیری نوعی تحول خواهی در عرصۀ فرهنگی و اجتماعی در کنشهای شخصیتی چون طوبی، بازنمایندۀ تلاشهای زنانه جهت برونرفت از شرایط تبعیض آمیز جامعۀ مردسالار و رسیدن به استقلال هویتی است.

نتیجه گیری: این رمان عموماً از دغدغۀ پارسیپور در باب مسائل زنان، سلسله مراتب جنسیت و ایدئولوژیهای حاکم بر زنان خبر میدهد.

کلمات کلیدی
داستان فارسی معاصر , شهرنوش پارسیپور , طوبی و معنای شب , شخصیت , ایدئولوژی.

• قرآن کریم.
• بورونوف، رولان. (1378). جهان رمان. ترجمۀ نازیلا خلخالی. تهران: مرکز، ص 187.
• بهرامی رهنما، خدیجه. (1400). «نقد اسطوره ای رمان طوبی و معنای شب». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، (62) 17، صص 145-115.
• پارسیپور، شهرنوش. (1368). طوبی و معنای شب. چاپ سوم. تهران: اسپرک، صص 340-4.
• پناهی فرد، سیمین. و سرامی، قدمعلی. (1397). «پیله های ظهور (بررسی جلوه های زنانه از منظر نقد زن-محور در رمان طوبی و معنای شب)». مجلۀ جستارهای نوین ادبی، (4) 51، صص 43-23.
• رجایی، نجمه. (1378). آشنایی با نقد ادبی معاصر. تهران: آییژ، ص 235.
• رستگار، هانیه. (1399). «بررسی تقابل سنت و مدرنیته در جامعۀ امروزی ایران». مجلۀ پژوهش ملل، (59) 5، صص 57-43.
• رفیعی، زهرا. و دیگران. (1397). «بررسی مسائل زنان از منظر اسطوره در رمان طوبی و معنای شب». مجلۀ تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی، (37) 10، صص 62-41.
• الرویلی، میجان. و البازغی، سعد. (2000م). دلیل الناقد الأدبی. بیروت: مرکز الثقافه العربی، ص 220.
• سجادی، ضیاءالدین. (1372). مقدمه ای بر عرفان و تصوف. تهران: سمت، ص8.
• مانهایم، کارل. (1355). ایدئولوژی و اتوپیا. ترجمۀ فریبرز مجیدی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ص 126.
• میرصادقی، جمال. (1394). عناصر داستان. چاپ نهم. تهران: سخن، ص 121.
• ولیزاده، وحید. (1387). «جنسیت در آثار رمان نویسان زن ایرانی». فصلنامۀ نقد ادبی، (1) 1، صص 223-191.
• وینسنت، آندرو. (1378). ایدئولوژیهای مدرن سیاسی. ترجمۀ مرتضی ثاقب فر. تهران: ققنوس، ص49.
• یورگنسن، ماریان. و فیلیپس، لوئیز. (1389). نظریه و روش تحلیل گفتمان. ترجمۀ هادی جلیلی. تهران: نشر نی، صص 117-116.
• VanDijk, Teun A. (2006). Ideology and Discourse Analysis. Journal of Political Ideologies, Vol 2, No 11, pp. 115-140.