ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 6، شهریور 1403 ، شماره پی در پی 100

بررسی مقایسهای تشبیه جنگاوران به حیوانات در ایلیاد هومر و شاهنامه فردوسی

صفحه (1 - 23)
علی امینی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1402

چکیده

زمینه و هدف: ادبیات حماسی در سراسر جهان شرح دلاوری‌ جنگجویان است. ایلیاد هومر و شاهنامه فردوسی از شناخته ‌شده ترین حماسه های جهان هستند. در این پژوهش توصیفها و تشبیهات حیوانی که در نبردها در مورد جنگاوران پیروز، تا سرود پانزدهم ایلیاد و دفتر نخست شاهنامه، به کار برده شده، مورد مقایسه قرار گرفته است. این حیوانات شامل شیر، پلنگ، گرگ، گراز، سگ شکاری، گاو، قوچ، اسب، پیل، کرگدن، نهنگ و اژدها بودند.

روشها: این پژوهش با روش تحقیق توصیفی-تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: بررسی دو اثر حماسی مورد پژوهش نشان میدهد که هر دو اثر به میزان بسیار از تشبیه جنگاوران به جانوران استفاده کرده اند و بعضاً شیوه هایی مشابه را برای توصیف و تشبیه پهلوانان به جانورانی خاص به کار برده اند.

نتیجه گیری: در بررسی توصیفهای حیوانی جنگاوران شجاع، سه گروه حیوانات وحشی (درنده و غیردرنده)، حیوانات اهلی و حیوانات اسطوره ای داشتیم. حیوانات وحشی درنده، شیر، پلنگ، گرگ و نهنگ (تمساح)؛ حیوانات وحشی غیردرنده گراز، پیل و کرگدن؛ حیوانات اهلی سگ، گاونر، قوچ و اسب بودند و تنها حیوان اسطوره ای اژدها بود. از حیوانات درنده شیر و پلنگ و گرگ در هر دو حماسه مشترک و نهنگ مختص شاهنامه است. حیوانات وحشی غیردرنده، گراز مختص ایلیاد و پیل و کرگدن مختص شاهنامه است. حیوانات اهلی همه مختص ایلیاد و حیوان اسطوره ای مختص شاهنامه است. هر دو حماسه توصیفهای شیر، پلنگ، گراز و گرگ به کار رفته اند. این حیوانات در همه جا با رفتار یکسانی شناخته شده و به همین دلیل در مقام توصیف نیز کاربرد یکسانی در هر دو حماسه داشته اند. پیل و کرگدن بومی آسیا و آفریقا هستند به همین دلیل تنها در شاهنامه به کار رفته اند. استفاده از حیوانات اهلی به دلیل تفاوت فرهنگی بوده است و به همین دلیل در شاهنامه برای جنگاوران این‌گونه توصیفها استفاده نشده است. همچین تشبیه جنگاور به اژدها تنها در شاهنامه وجود دارد.

کلمات کلیدی
حماسه , ایلیاد , شاهنامه , تشبیه , جنگاوران

• امیدسالار، محمود. (1377). «اسفندیار و آشیل». ایران‌شناسی، دوره 10، شماره 4، صص. 734 – 744.
• تبریزی، محمدحسین بن خلف. (1342). برهان قاطع. تهران: کتابفروشی ابن‌سینا.
• تراویک، باکنر (1376). تاریخ ادبیات جهان. ترجمۀ عربعلی رضائی، ج.1، تهران: فرزان روز.
• جابز، گرترود. (1397). فرهنگ سمبلها، اساطیر و فولکلور. ترجمه محمدرضا بقاپور. تهران: اختران.
• حسن‌دوست، محمد (1393). فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی. 5 ج. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
• خالقی‌مطلق، جلال. (1386). حماسه، پدیده شناسی تطبیقی شعر پهلوانی. تهران: دایره المعارف بزرگ اسلامی.
• خسروی‌فرد، سام (1389). شیر ایرانی. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
• زرین‌کوب، عبدالحسین. (1329). «شاهنامه و ایلیاد». یغما، شماره 26، صص. 196 – 203.
• سلیمانی، زهرا (1401). «بررسی تطبیقی نمونه هایی از تیپهای شخصیت منظومه های حماسی ایلیاد و ادیسه هومر و شاهنامه فردوسی از دیدگاه کارل گوستاو یونگ». فصلنامه پژواک زنان، دوره 2، شماره 5، صص. 81 – 106.
• شاهوردی، الهام؛ سپه وندی، مسعود. (1397). «مقایسه تطبیقی تعلیم و تربیت در شاهنامه فردوسی و ایلیاد و ادیسه هومر». پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، دوره 10، شماره 40، صص. 192 – 163.
• شوالیه، ژان؛ گربران، آلن. (1385). فرهنگ نمادها: اساطیر، رویاها، ایماءو اشاره، اشکال و قوالب، چهره ها، رنگها، اعداد. 5ج. ، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی ، تهران: جیحون.
• عبدالله زاده، عباسعلی؛ عباسی، فرزاد؛ فخرالاسلام، بتول؛ ضیاءخدادایان، محبوبه. (1401). «بررسی تطبیقی آیینهای پیمان در نسخ اسطوره ای شاهنامه و ایلیاد و ادیسه (با تاکید بر تصاویر آیین در نسخ)». مطالعات هنر اسلامی، دروه 19، ش 46، صص. 339 – 359.
• فردوسی، ابوالقاسم. (1394). شاهنامه. ج.1، تصحیح جلال خالقی‌مطلق، تهران: سخن.
• لک، ایران؛ تمیم‌داری، احمد. (1395). «بررسی تطبیقی ساختار منظره و گفت‌وگوی قهرمانان درشاهنامه فردوسی، ایلیاد و ادیسه هومر (بر پایه برخی دستاوردهای مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی با تکیه بر روش تحلیل گفتمان انتقادی)». فصلنامه پژوهشهای ادبیات تطبیقی، دوره 4، شماره 2، صص. 133 – 175.
• محمدزاده، مریم (1379). «انتقام و انگیزه های آن در شاهنامه فردوسی و ایلیاد و ادیسه هومر». پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، دوره 10، شماره 39، صص. 1 – 25.
• محمودی‌لاهیجانی، علی؛ امیری، محمد. (1393). «بررسی تطبیقی کاربرد صفتهای هنری در ایلیاد و ادیسه هومر و شاهنامه فردوسی». کهن‌نامه ادب پارسی، دوره 5، شماره 2، صص. 23 – 44.
• هومر (1385). ایلیاد. ترجمۀ سعید نفیسی، تهران: علمی و فرهنگی.
• منابع اینترنتی:
• https:--iranicaonline.org-articles-ferdowsi-i (access: 20 Nov. 2023).
• https:--www.zora.uzh.ch-id-eprint-203569-1-Kruger_History_of_hunting.pdf (access: 20 Nov. 2023).