ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 12، اسفند 1402 ، شماره پی در پی 94

بررسی مردم شناسانۀ باورهای عامیانه در شعر شاعران مکتب آذربایجان

صفحه (213 - 233)
لیلی کمالوند (نویسنده مسئول)، منوچهر جوکار ، اسد آبشیرینی
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تیر 1402

چکیده

زمینه و هدف: مطالعۀ باورهای عامیانه یکی از زیرشاخه های مردمشناسی است و از فولکلور و فرهنگ عامۀ یک سرزمین میتوان بعنوان اسناد و مدارکی ارزشمند برای انجام مطالعات مردم شناسانه بهره گرفت. فرهنگ عامه، که در حقیقت طرز تلقی انسان سنتی از جهان و زندگی است، در تار و پود جامعه جای دارد و مطالعۀ آن، افکار، احساسات، تخیلات و آرزوهای یک قوم را آشکار میسازد و پیشینه ای از فرهنگ و تمدن آن را نشان میدهد. در این میان سهم مکتب آذربایجانی و شاعران آن بسیار زیاد ست؛ چراکه آذربایجان و قفقاز بعنوان یکی از نواحی مهم فرهنگ ایرانی، در رشد ادب فارسی نقش بسزا داشته است. در این پژوهش با ژرفنگری در اشعار این شاعران، باورهای عامیانه و عقاید خرافی بررسی میشود.

روش مطالعه: این پژوهش به شیوۀ توصیفی – تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: در این پژوهش نشان داده شد که اندیشه های عامیانه، که پشتوانۀ شگرف و ارزشمندی در دل اعصار دارد، چگونه با تجلّی در شعر شعرا توانسته به دست ما برسد و همچون میراثی ارزشمند بعنوان شاخصه های مردمشناسی مورد بررسی قرار گیرد.

نتیجه گیری: نکته ای که در پایان سزاوار است به آن اشاره شود بسامد زیاد انعکاس باورهای عامیانه در شعر شاعران مکتب آذربایجانی و نقش و تأثیری که شعر آنان در مطالعات مردمشناسی، با تکیه بر فولکلور و ادبیات عامه دارد، است.

کلمات کلیدی
مردمشناسی , فولکلور , باورهای عامیانه , شاعران مکتب آذربایجان.

• اخسیکتی، اثیرالدین (1398). دیوان اشعار، تصحیح محمود براتی، تهران: سخن.
• فانوشه، حسن (1376). فرهنگنامۀ ادبی، جلد دوم، تهران: وزارت ارشاد.
• بلعمی، ابوعلی محمدبن محمد (1380). تاریخ بلعمی، تصحیح محمدتقی بهار، به کوشش مححمد پروین گنابادی، تهران: زوار.
• بیلقانی، مجیرالدین (1358). دیوان اشعار، تصحیح محمد آبادی، تبریز: انتشارات مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.
• پادشاه محمد (1336). فرهنگ آنندراج، به اهتمام محمد دبیرسیاقی، تهران: خیام.
• خاقانی شروانی (1388). دیوان اشعار، به کوشش ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.
• دهخدا، علی‌اکبر (1373). لغتنامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• ذوالفقاری، حسن (1394). باورهای عامیانۀ مردم ایران، تهران: چشمه.
• رحمانی، غ (1387). فلسفۀ عرفانی افلوطین، تهران: سفینه.
• روح الامینی، محمود (1357). مبانی انسان شناسی، تهران: زمان.
• روح الامینی، محمود (1384). زمینۀ فرهنگ شناسی؛ تألیفی در انسان شناسی فرهنگی و مردمشناسی، چاپ هشتم، تهران: عطار.
• روح الامینی، محمود (1391). گرد شهر با چراغ؛ در مبانی انسان شناسی، چاپ شانزدهم، تهران: عطار.
• سعدیان، عبدالحسین (1380). دایرۀ الامعارف نو. چاپ دوم، بی جا: علم و زندگی.
• صاحبی، محمدجواد (1384). مجموعه مقالات مناسبات دین و فرهنگ در جامعۀ ایران، تهران: ارشاد اسلامی
• صرفی، محمدرضا (1383). «بازتاب باورهای خرافی در مثنوی»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، شمارۀ 15، صص 130-103.
• طبری، محمدبن جریر (1352). تاریخ طبری (الرسل و الملوک)، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: بنیاد فرهنگ.
• غفوری، زینب (1389). حمایت از نمودهای فرهنگ عامه در حقوق مالکیت فکری، تهران: جاودانه.
• فلکی شروانی، محمد (1380). دیوان اشعار، تصحیح فیروز رفاهی علمداری، تهران: فیروزان.
• فلوطین (1389). دورۀ آثار فلوطین، ترجمۀ محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.
• کردی، رسول (1387). «باورهای عامیانه در دیوان خاقانی»، آموزش زبان و ادب فارسی، شمارۀ 4، صص 37-32.
• محجوب، محمدجعفر (1386). مجموعه مقالات دربارۀ افسانه ها و آداب و رسوم مردم ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، ج 1و 2، چاپ سوم، تهران: چشمه.
• محقق، محمدصادق (1372). فرهنگ عامه در دیوان سنایی و حدیقۀ الحقیقه، پایان نامۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید چمران اهواز.
• مصفّا، ابوالفضل (1366). فرهنگ اصطلاحات نجومی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
• معین، محمد (1351). فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.
• نجفی، ابوالحسن (1387). فرهنگ فارسی عامیانه، چاپ دوم، تهران: نیلوفر.
• نظامی گنجوی (1313). لیلی و مجنون، تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: ارمغان.
• نظامی گنجوی (1316). شرفنامه، تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: ارمغان.
• نظامی گنجوی (1380) هفت پیکر، تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
• نظامی گنجوی (1384) خسرو و شیرین، تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
• الهامی، فاطمه (1386). «انعکاس باورهای عامیانه و عقاید خرافی در شعر نظامی»، پیک نور، شمارۀ سوم، صص 114-104.
• هدایت، صادق (1387). فرهنگ عامیانۀ مردم ایران، گردآورنده جهانگیر هدایت، تهران: سرچشمه.
• همدانی، محمدبن محمود (1390). عجایب نامه، چاپ سوم، تهران: نشر مرکز.
• یاحقی، محمدجعفر (1375). فرهنگ اشارات و اساطیر داستانی، چاپ دوم، تهران: سروش.
• یاحقی، محمدجعفر (1391). فرهنگ اساطیر، چاپ چهارم، تهران: فرهنگ معاصر.