ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 11، بهمن 1402 ، شماره پی در پی 93

بررسی شگردهای طنزپردازی در اشعار طنز اکبر اکسیر

صفحه (295 - 309)
لیلی همایونفر ، خورشید قنبری ننیز (نویسنده مسئول)، مریم شایگان
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1402

چکیده

زمینه و هدف: طنز از انواع فرعی ادبیات و زادۀ اعتراض است و آیینه ای است که نظارگان، چهرۀ هر کس جز خود را در آن میبینند. طنز تصویر هنری اجتماع نقیضین است و طنزپردازی در حکایات فارسی سابقه ای دیرینه دارد. اکبر اکسیر یکی از شاعران طنز‌پرداز معاصر است که با نیشتر طنز در صدد اصلاح معایب و رفع کمبود‌های دورۀ معاصر برآمده ‌است. هدف این پژوهش بررسی شگردهای طنزپردازی در اشعار این شاعر است.

روش مطالعه: این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده و داده ها بصورت تصادفی از میان اشعار اکبر اکسیر انتخاب شده است.

یافته ها: یافته ها نشان داد شگردهای اصلی اکسیر برای طنزپردازی عبارتند از: کاربرد صنایع بلاغی (مانند ایهام، پارادوکس، تشبیه، کنایه)، قلب مطلب، غافلگیری، نقیضه سرایی (پارودی)، تشبیه به حیوانات و خودزنی، کاربرد ترکیبات محاوره ای، جابجایی یا وارونه کردن نقشها و موقعیتها.

نتیجه‌گیری: بهره بردن از استعاره، تضاد، مراعات‌النظیر، کنایه، تلمیح، تشبیه و جز اینها (نماد، تضمین، مجاز، طنز و تعریض) و به کار گرفتن ضرب‌المثلها، زبان عامیانه و محاوره ای در سطحی وسیع، تتابع اضافات، و گاهی زبان روایی و داستانی بیشترین اساس طنز را در حوزۀ زبانی اشعار اکبر اکسیر نشان داده است. او زمانی شعر را به زبان مردم کوچه و بازار نزدیک میکند و از کلمات بومی و محلّی استفاده میکند و زمانی از کلماتی استفاده میکند که در دسترس عامّه نیست و از همۀ این موارد برای ایجاد طنز زبانی در اشعارش بهره برده است.

کلمات کلیدی
طنز , طنزپردازی , شعر معاصر , اکبر اکسیر.

• اصلانی، محمدرضا، (1387) فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز، تهران: کاروان.
• اکسیر، اکبر (الف)، (1387)، بفرمایید بنشینید صندلی عزیز، چاپ دوم، تهران: مروارید.
• اکسیر، اکبر (ب)، (1397)، مالاریا، تهران: مروارید.
• اکسیر، اکبر (ج)، (1387)، زنبورهای عسل دیابت گرفته اند! چاپ سوم، تهران: مروارید.
• اکسیر، اکبر (1394) ملخهای حاصلخیز، تهران: مروارید.
• انوشه، حسن، (1376)، فرهنگنامۀ ادبی فارسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
• جمال‌زاده، سید محمدعلی (1382)، فرهنگ لغات عامیانه، چاپ دوم، تهران: سخن.
• جوادی، حسن (1384)، تاریخ طنز در ادبیات ایران، تهران: کاروان.
• حلبی، علی‌اصغر، (1377)، تاریخ طنز و شوخ‌طبعی، تهران: بهبهانی.
• راستگو، سید محمد (1379)، ایهام در شعر فارسی، تهران: سروش.
• شمیسا، سیروس (1390)، انواع ادبی، چاپ نخست از ویرایش چهارم، تهران: میترا.
• شیری، قهرمان (1377)، «راز طنزآوری»، مجموعه مقالات طنز، تهران: فصلنامۀ سنجش و پژوهش، شمارۀ 13 و 14، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامه ای.
• طالبیان، یحیی و تسلیم جهرمی، فاطمه (1391)، کاریکلماتور در گستره ادبیات فارسی، تهران: فصل پنجم.
• غضنفری، محمد (1388) «پژوهشی در کاربرد آرایه های ادبی در طنز معاصر فارسی و مقایسۀ اجمالی آنها در طنز انگلیسی» جستارهای ادبی، دانشکدۀ ادبیات و علوم‌انسانی سابق، شمارۀ 165، تابستان.
• کریچلی، سیمون (1384)، در باب طنز، ترجمۀ سهیل سُمی، تهران: ققنوس.
• کزّازی، سید جلال‌الدین، (1389)، بدیع، چاپ هفتم، تهران: نشر مرکز و کتاب ماد.
• همایی، جلال‌الدین (1389)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما.