ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 3، خرداد 1401 ، شماره پی در پی 73

بررسی سبک فکری و عاطفی شخصیتهای داستان شیر و گاو در کلیله و دمنه نصرالله منشی از دیدگاه نشانه معناشناسی گفتمانی

صفحه (165 - 177)
نادیا وارمیلی ، فروغ کاظمی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1400

چکیده

زمینه و هدف: با توجه به ظهور دیدگاه های جدید و ورود آنها به حیطۀ مطالعات پژوهشگران آثار ادبی بویژه در چند دهۀ اخیر، لزوم توجه به آثار ادبی به شیوه های متفاوت بسیار ضروری بنظر میرسد و نشانه معناشناسی یکی از این رویکردهاست. نشانه معناشناسی گفتمانی رویکرد جدید در حوزۀ نقد ادبی بشمار میرود. در این رویکرد، نشانه ها بعنوان عوامل سازندۀ معنایی گونه های چندبُعدی، پویا و سیال هستند که با کنترل فرآیند گفتمانی در شکل‌گیری فکر و ایدۀ اثر در بافتارهای مختلف از جمله بافتار عاطفی و فکری، هویت مییابند. کلیله و دمنه مشتمل بر مجموعه ای از معانی است که در بستری از حکایات قهرمانانی از جنس حیوانات با نقش و صفات انسانی، بدلیل برخورداری از ظرایف و دقایق معنایی والا، بستری بسیار مناسب برای مطالعات نشانه معناشناسی بحساب می‌آید. این پژوهش در پی آن است که به این پرسش پاسخ دهد که چگونه نشانه های موجود در گفتمان، در داستان شیر و گاو از کلیله و دمنۀ نصرالله منشی سبب ایجاد حس رقابت میان شخصیتهای اصلی داستان یعنی «دمنه» و «شنزبه» شده است و تقابل خرد و بی‌عقلی و فریب و صداقت چگونه بعنوان نشانه -معناهای اصلی، بر سبک فکری و گفتمان ایدئولوژیک داستان تأثیر گذاشته است.

روش مطالعه: این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و بر مبنای داده های کتابخانه ای انجام شده است.

یافته ها: آنچه در این گفتمان اهمیت ویژه ای دارد، نوع حضور شوشگران آن (دمنه، شیر و کلیله) در گفتمان داستان است که با بتصویر کشیدن رخدادها و حوادث مختلف از آرزوی دمنه برای ارتقاء یافتن در دربار شیر تا توطئۀ او علیه شنزبه و گرفتار شدن وی به عقوبت کارش نزد شیر، روند مختلف گفتمان عاطفی داستان را تشکیل میدهد.

نتیجه گیری: رخداد حادثۀ ارزش و احترام شنزبه نزد سلطان (شیر) گرچه در ابتدا به میل و خواستۀ دمنه بود، اما سبب ایجاد تغییر در نوع احساس وی و تحت تأثیر قرار دادن ایدئولوژی او گردید، کارکرد ارزشی گفتمان را در این داستان بشدت تغییر داد.

کلمات کلیدی
نشانه معناشناسی گفتمانی , سبک , سبک فکری , فرآیند عاطفی , کلیله و دمنه

• تجزیه و تحلیل نشانه معناشناسی گفتمان، شعیری، حمیدرضا (1391)، چاپ دوم، تهران: سمت.
• حکایتهای حیوانات در ادب فارسی، تقوی، محمد (1376)، تهران: روزنه.
• راهی به نشانه معناشناسی سیال با بررسی موردی ققنوس نیما، شعیری، حمیدرضا (1395)، تهران: علمی و فرهنگی.
• سبک‌شناسی نشانه-معنایی؛ سبک بُوشی حضور در داستان کودکانۀ کلاغ سفید، دُرپر، مریم (1396)، فصلنامۀ علمی پژوهشی جستارهای زبانی، شمارۀ 4، صص 46-27.
• کلیله و دمنه، نصرالله منشی، ابوالمعالی (1393) به تصحیح و توضیح مجتبی مینوی، چاپ چهارم، تهران: امیرکبیر.
• مبانی نشانه شناسی، چندلر، دانیل (1387)، ترجمۀ مهدی پارسا، تهران: سورۀ مهر.
• نامۀ نقد فونتنی، ژاک (1391)، (مجموعه مقالات دومین همایش نقد ادبی با رویکرد نشانه شناسی ادبیات)، به کوشش حمیدرضا شعیری، تهران: خانۀ‌کتاب.
• نشانه شناسی کاربردی، سجودی، فرزان (1387)، تهران: علم.
• نشانه معناشناسی ادبیات نظریه دروس تحلیل گفتمان ادبی، شعیری، حمیدرضا (1395)، تهران: تربیت ‌مدرس.
• Vasques, A. (1972). Semiotylistics, Bable, 25 (4), PP.204- 206.